Antykoncepcja

Co to antykoncepcja?

Antykoncepcja to postępowanie mające na celu zapobieganie ciąży. W idealnej formie powinna być ona bezpieczna, skuteczna, prosta w użyciu, odwracalna, szeroko dostępna i mieć niską cenę. Niemniej istnieje wiele metod antykoncepcyjnych, o różnej specyfice i niejednakowych potencjalnych skutkach ubocznych. Wśród nich wyróżnia się antykoncepcję farmakologiczną, chirurgiczną oraz mechaniczną. Warto przy tym podkreślić, że stosowanie antykoncepcji dla kobiet nie jest jedyną możliwością zapobiegania ciąży. Istnieje także antykoncepcja dla mężczyzn, polegająca przede wszystkim na używaniu prezerwatyw.

Antykoncepcja a choroby przenoszone drogą płciową

Co istotne, antykoncepcja nie jest wyłącznie metodą zapobiegania ciąży czy inaczej – sposobem na skuteczne kontrolowanie płodności. Jej stosowanie może także chronić przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. Warto natomiast zaznaczyć, że kluczowe jest wówczas stosowanie prezerwatyw. Taka profilaktyka STD w 100% zabezpiecza przed przeniesieniem wszystkich chorób przenoszonych drogą płciową, poza świerzbem i wszawicą łonową – pod warunkiem prawidłowego wykorzystywania prezerwatywy przez cały czas stosunku seksualnego.

Wybrane choroby przenoszone drogą płciową:

• kiła,
• rzeżączka,
• chlamydioza,
• wrzód miękki,
• ziarniak pachwin,
• zapalenie jelit,
• opryszczka narządów płciowych,
• kłykciny kończyste,
• rzęsistkowica,
• kandydoza pochwy
• owsica.

Jak działa antykoncepcja?

Działanie antykoncepcji bezpośrednio zależy od metody, która jest wykorzystywana w danym przypadku. Przykładowo – stosowanie środków hormonalnych prowadzi do zablokowania owulacji, na co wpływ mają antygonadotropinowe gestageny – różniące się między sobą w zakresie profilu swojego działania pozaantykoncepcyjnego. W większości takich środków znajdują się także estrogeny bądź substancje wykazujące podobne właściwości, uwzględniane w tabletkach w celu lepszej kontroli krwawień z macicy oraz wywoływania pożądanego rezultatu estrogennego w organizmie kobiety.

Jakie są metody antykoncepcji?

Antykoncepcja polega na zastosowaniu jednej z wielu dostępnych metod: naturalnej, hormonalnej, chemicznej, mechanicznej oraz chirurgicznej. Wybór odpowiedniej formy zapobiegania ciąży powinien być uzależniony od rozmaitych czynników. Do podstawowych kryteriów należy wówczas łatwość stosowania danej metody, jej skuteczność, a także prawdopodobne efekty uboczne, które może ona wywoływać. Kluczowy jest też wtedy stan zdrowia osoby decydującej się na rozpoczęcie antykoncepcji.

Metody antykoncepcji:

• antykoncepcja naturalna, a w tym: metoda Rötzera, metoda Billingsów, metoda termiczna, stosunek przerywany, metoda rytmu płciowego;
• antykoncepcja hormonalna, a w tym: doustne preparaty dwuskładnikowe: jedno-, dwu-, trój- oraz czterofazowe; plastry, ringi dopochwowe, mini pill, implanty, iniekcje domięśniowe, wkładka domaciczna zawierająca gestagen;
• antykoncepcja chemiczna, a w tym: tabletki pianotwórcze, żele, czopki, maści, aerozole;
• antykoncepcja mechaniczna, a w tym: prezerwatywy, męskie i damskie, błony dopochwowe, gąbki dopochwowe, kapturki naszyjkowe;
• antykoncepcja chirurgiczna.

Antykoncepcja niehormonalna – metody naturalne

Nowoczesna antykoncepcja niehormonalna może polega na przykład na wykorzystywaniu metod naturalnych. Wśród metod antykoncepcji bez hormonów znajduje się w szczególności metoda objawowo-termiczna, nazywana również metodą Rötzera. W trakcie jej stosowania kobieta obserwuje każdego dnia konsystencję śluzu szyjkowego, wykonuje przy tym pomiary ciała oraz weryfikuje stan szyjki macicy. Metoda termiczna natomiast, która także zaliczana jest do naturalnej antykoncepcji, polega na obserwacji i codziennych pomiarach temperatury, najlepiej w pochwie. Wśród metod naturalnych znajduje się również metoda śluzowa Billingsów, bazująca na obserwacji śluzu szyjkowego, a także tzw. kalendarzyk małżeński, czyli kontrolowanie dni płodnych i niepłodnych na podstawie długości cyklu.

Antykoncepcja hormonalna

Taka forma antykoncepcji jest dostępna w Polsce przede wszystkim w postaci tabletek, plastrów, implantu podskórnego, zastrzyku antykoncepcyjnego, a także aplikatora uwalniającego hormony dopochwowo. Wyjątkowo popularne w grupie środków stosowanych w ramach metody hormonalnej są niewątpliwie tabletki antykoncepcyjne, różniące się między sobą schematem ich podawania oraz dawką hormonu, która została w nich zastosowana – zarówno estrogenów, jak i gestagenów. Tabletki są przyjmowane codziennie przez 21, 24 lub 28 dni, w zależności od ich dokładnej specyfiki, podczas gdy plastry wykorzystuje się raz w tygodniu, aplikator z kolei – raz w miesiącu. Warto natomiast podkreślić, że ich przyjmowanie, podobnie jak innych środków hormonalnych, powinno być poprzedzone dokładaną diagnostyką, na którą składa się przede wszystkim:

• szczegółowy wywiad lekarski,
• pomiar ciśnienia tętniczego,
• badanie ginekologiczne,
• cytologia,
• badanie piersi,
• ewentualne badania dodatkowe, np. ocena funkcji wątroby.

Jak działa antykoncepcja hormonalna?

Stosowanie hormonalnych tabletek antykoncepcyjnych prowadzi do zahamowania przez składnik estrogenowy wydzielania hormonu folikulotropowego (FSH), a także dojrzewania pęcherzyka dominującego w jajniku. Dochodzi też wówczas do zatrzymania wyrzutu hormonu luteinizującego (LH) w środku cyklu miesiączkowego, za co odpowiedzialny jest składnik progestagenny. Zmienia się też wtedy śluz szyjkowy, który uniemożliwia przedostanie się przez niego plemników, a także endometrium, przez co nie ma odpowiednich warunków do implantacji zapłodnionej komórki jajowej.

Mechanizm działania antykoncepcji hormonalnej:

• supresja GnRH,
• blokowanie wydzielania FSH i LH, a tym samym uniemożliwianie dojrzewania pęcherzyków jajnikowych,
• ograniczenie wrażliwości jajników na FSH i LH,
• hamowanie syntezy receptorów dla gonadotropin,
• ograniczenie steroidogenezy w jajnikach,
• hamowanie owulacji,
• zmiana struktury śluzu szyjkowego,
• uniemożliwianie implantacji.

Czy antykoncepcja hormonalna jest szkodliwa?

Choć metody hormonalne są uznawane za jedne z najskuteczniejszych form zapobiegania ciąży, to nie zapewniają one ochrony przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. Nie zabezpieczają więc pacjentki przed AIDS, wirusowym zapaleniem wątroby typu C oraz wieloma innymi dolegliwościami zdrowotnymi wynikającymi ze współżycia. Redukują natomiast ryzyko rozwoju raka szyjki macicy, jelita grubego i jajnika. Należy jednak podkreślić, że bezpieczeństwo stosowania wybranych środków hormonalnych zależy od stanu zdrowia danej osoby. Oto wybrane przeciwwskazania do stosowania metod hormonalnych:

• udar mózgu,
• choroba wieńcowa,
• nieleczone wysokie ciśnienie krwi,
• cukrzyca,
• rak piersi,
• zakrzepowe zapalenie żył,
• zaburzenia zakrzepowo-zatorowe.

Antykoncepcja awaryjna

Poza wymienionymi metodami istnieje również antykoncepcja awaryjna – znana na świecie już od lat 60. XX wieku. Należy do niej przede wszystkim przyjmowanie leków antykoncepcyjnych w formie tabletki „dzień po”, która powoduje zablokowanie lub opóźnienie pliku LH poprzedzającego owulację. By jednak możliwe było uzyskanie oczekiwanych rezultatów, środek powinien zostać zastosowany co najmniej 2 dni przed owulacją. Nie jest to natomiast jedyna forma antykoncepcji awaryjnej.

W jej ramach istnieje również niehormonalna antykoncepcja „dzień po” w postaci wkładki wewnątrzmacicznej – zawarta w niej miedź, a dokładnie jony tego pierwiastka hamują działanie plemników, co w rezultacie eliminuje ryzyko zapłodnienia. Metody te są wykorzystywane najczęściej wtedy, kiedy dojdzie do niezabezpieczonego stosunku, a także w przypadku podejrzenia, że zastosowana metoda antykoncepcyjna nie zadziałała, np. na skutek nieprawidłowo obliczonych dni płodnych.

Metody antykoncepcji awaryjnej:

• tabletka „dzień po”,
• niehormonalna wkładka wewnątrzmaciczna „dzień po”.

Antykoncepcja dla mężczyzn

Kobiety korzystają przede wszystkim z tabletek antykoncepcyjnych, plastrów antykoncepcyjnych, krążków antykoncepcyjnych, spirali antykoncepcyjnych czy wkładek antykoncepcyjnych, podczas gdy mężczyźni bardzo często wybierają mechaniczne metody antykoncepcji. Panowie decydują się też czasami na wazektomię – zabieg mikrochirurgiczny polegający na podwiązaniu nasieniowodów. Dochodzi wówczas do zablokowania drożności nasieniowodów i tym samym do zahamowania przemieszczenia się plemników. Wazektomia może zostać wykonana za pomocą metody WBS, w ramach której nie jest wykorzystywany skalpel. Przyjmuje też postać wazektomii zupełnej (TV), choć metoda ta jest obecnie znacznie mniej popularna.

Skuteczność antykoncepcji

Nowoczesna antykoncepcja, w zależności od swojej postaci, wykazuje różną skuteczność. Przykładowo – prezerwatywy mają stosunkowo niską skuteczność, na którą wpływ w dużej mierze mają warunki ich przechowywania, sposobu użytkowania oraz typu wybranego produktu. Chronią jednak przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. Zmniejszają jednocześnie ryzyko ostrego zapalenia przydatków i zapalenia narządów miednicy mniejszej. Niska skuteczność przypisywana jest też błonom dopochwowym i kapturkom naszyjkowym, których działanie w dużym stopniu zależy od warunków anatomicznych narządu płciowego kobiety. Kluczowe jest też w ich przypadku odpowiednie zakładanie danego produktu.

Ważne: Na skuteczność czy bezpieczeństwo stosowania antykoncepcji może też pośrednio wpływać prowadzony styl życia. Osoby stosujące wybrane metody powinny też zwrócić uwagę na zasady suplementacji przy antykoncepcji.

Metodą o wysokiej skuteczności antykoncepcyjnej jest w szczególności stosowanie wkładki wewnątrzmacicznej (IUD). Zalecana jest ona przede wszystkim pacjentkom, które mają już potomstwo, pozostają w stałym związku i potrzebują długoterminowej antykoncepcji, a także kobietom, w przypadku których stwierdzono przeciwwskazania do stosowania antykoncepcji hormonalnej. Należy natomiast pamiętać o tym, że wkładka wewnątrzmaciczna nie chroni przed zakażeniami przenoszonymi drogą płciową, a w trakcie jej wykorzystywania może pojawić się okresowe zwiększone ryzyko infekcji dróg rodnych.

Duża skuteczność przypisywana jest też doustnym tabletkom antykoncepcyjnym (DTA), które jednocześnie redukują ryzyko rozwoju raka jajnika, ciąży pozamacicznej czy zapaleń w obszarze miednicy mniejszej. Z tym że również ta metoda nie daje ochrony przed zakażeniami przenoszonymi drogą płciową. Podobną specyfikę do doustnej antykoncepcji dwuskładnikowej, zarówno w zakresie skuteczności, jak i przeciwwskazań oraz wad i zalet, mają plastry antykoncepcyjne. Przy czym w ich przypadku zauważa się nieco wyższe ryzyko powikłań zakrzepowych. Wysoka skuteczność dotyczy także domięśniowego gestagenu, który zmienia fizjologiczny cykl miesiączkowy oraz stan hormonalny i metaboliczny kobiety.

Jak odstawić antykoncepcję?

Odstawienie antykoncepcji powinno nastąpić po konsultacji z lekarzem prowadzącym. Kluczowe jest wówczas to, jaka metoda jest aktualnie stosowana przez daną osobę. W przypadku tabletek hormonalnych zaleca się zazwyczaj, by nie odstawiać ich przed skończeniem jednego blistra. Należy wówczas przyjąć wszystkie tabletki, zaczekać na krwawienie menstruacyjne, a następnie dokonać przerwy w antykoncepcji – tj. nie rozpoczynać kolejnego opakowania. Warto przy tym pamiętać o tym, że zajście w ciążę po odstawieniu antykoncepcji wcale nie musi być utrudnione, wbrew obiegowej opinii na ten temat. Dużo zależy od stanu zdrowia pacjentki oraz od stosowania się przez nią do wskazówek jej lekarza prowadzącego.