Leczenie bruksizmu / zgrzytania zębami

Bruksizm - co to takiego?

Bruksizm to nawykowe zgrzytanie bądź zaciskanie zębów. Przypadłość ta jest niczym, jak nieuświadomionym  odruchem wywoływanym przez mięśnie odpowiedzialne za żucie pokarmu, czyli przez tzw. żwacze. W normalnych warunkach mięśnie te pozwalają na rozdrabnianie twardego pokarmu w jamie ustnej. W patologicznych - stają się ujściem dla rozładowania stresu.

W ciągu dnia, podczas przeżywania nerwowej sytuacji, osoba dotknięta schorzeniem zaciska z całej siły wspomniane mięśnie, co pozwala jej na subiektywne, chwilowe  złagodzenie irytacji lub wzburzenia. Dla przykładu, w nocy, całkowicie nieświadomie zgrzyta zębami, na co często zwraca uwagę partner śpiący obok. Bruksizmowi nocnemu często towarzyszą:

• zaburzenia w czasie snu REM;
• omamy przysenne;
• zespół niespokojnych nóg;
• mówienie przez sen;
• chrapanie oraz bezdech senny.

Wszystko to skutkuje zmęczeniem i niewyspaniem, uczuciem zmęczenia żwaczy zaraz po przebudzeniu, bólami głowy i stawu odpowiedzialnego za rozwarcie ust. Większość przypadków bruksizmu jest bowiem poprzedzona wzrostem aktywności mózgu i układu krążenia. Wyjaśnia to zależności, które stwierdzono między zgrzytaniem zębami podczas snu a obturacyjnym bezdechem sennym.

Szacuje się, że bruksizm występuje u 8-31,4% populacji. Przedział jest tak duży, ponieważ niektórzy pacjenci mogą nie być świadomi tego, że ta przypadłość u nich występuje.

Bruksizm - przyczyny

Co jest przyczyną bruksizmu? Bruksizm to nie choroba, lecz zaburzenie mięśniowo-powięziowe w obrębie narządu żucia i stawu skroniowo-żuchwowego. Jego mechanizm neurofizjologiczny jest słabo poznany, a czynniki ryzyka - złożone. Z pewnością predysponuje do niego profil psychologiczny pacjenta oraz czynniki genetyczne. Dolegliwość ta może być wywołana przez:

• silny, przewlekły stres;
• nerwice;
• przebyte urazy głowy;
• padaczka;
• niedobór magnezu;
• miejscowe takie, jak nieleczone wady zgryzu, nieuzupełnione braki w uzębieniu, nieprawidłowo wykonane wypełnienia kompozytowe i uzupełnienia protetyczne, zwyrodnienia stawu skroniowo-żuchwowego, a nawet nadużywanie gumy do żucia.

Bruksizm - objawy

Objawy bruksizmu nie zawsze są swoiste, co oznacza, że nie wszystkie są przypisane wyłącznie temu zaburzeniu. Najczęściej występujące symptomy to:

• zgrzytanie lub zaciskanie zębów, które może na tyle głośne, aby wybudzić partnera ze snu
  
• wyszczerbienie bądź spłaszczenie zębów
• ścieranie szkliwa zębów, co odsłania ich głębsze warstwy
• zwiększona nadwrażliwość lub ból zębów
• ból szczęki i/lub szyi
• ból przypominający ból ucha
• zmęczenie lub napięcie mięśni szczęki lub jej blokada

Jednym z objawów bruksizmu jest również tępy ból głowy typu napięciowego, zaczynający się w skroniach, podobny do bólu o podłożu migrenowym.

Obraz kliniczny pacjenta stomatologicznego nie wzbudza wątpliwości dla lekarza dentysty - często wypadające wypełnienia, starte zęby w stopniu doprowadzającym z czasem do obnażenia miazgi zęba, utrata przyczepu dziąseł, czyli obnażanie szyjek zębowych, zaburzenia profilu twarzy polegające na skróceniu dolnego odcinka twarzy i rozrostu żawczy, co skutkuje kwadratowym, tępym kształtem, szczególnie niekorzystnym wizualnie.

Siła nadmiernie pracujących żwaczy jest tak ogromna, że może doprowadzić do pęknięcia nawet zdrowych zębów.

W większości przypadków do rozpoznania bruksizmu wystarczy wywiad lekarski połączony z badaniem fizykalnym. W sytuacji gdy diagnoza nie jest jednoznaczna, a pacjentowi towarzyszą różne problemy ze snem, warto wykonać całonocne badanie w klinice snu, czyli polisomnografię.

Zgrzytanie zębami u dzieci

Bruksizm podczas snu występuje częściej u dzieci, młodzieży i młodych dorosłych niż u pacjentów w średnim i starszym wieku. Statystyki dotyczące bruksizmu u dzieci są najtrudniejsze do ustalenia. Badania wykazały, że od 6% do prawie 50% najmłodszych zgrzyta zębami w nocy. U nastolatków częstość występowania bruksizmu podczas snu wynosi około 15%. Z wiekiem problem ten występuje jeszcze rzadziej - szacuje się, że u około 8% dorosłych w średnim wieku i tylko 3% starszych osób zgrzyta zębami podczas snu.

Bruksizm - leczenie

Ze względu na to, iż zgrzytanie zębami jest zaburzeniem wieloczynnikowym, często stosuje się kilka metod jego leczenia. Pomóc mogą tu zarówno fizjoterapeuci i stomatologowie, jak również lekarze medycyny estetycznej.

Szyna relaksacyjna na zgrzytanie zębami

Nie istnieją dowody naukowe, które potwierdzałyby związek między bruksizmem, a wadami zgryzu, dlatego leczenie aparatem ortodontycznym przy zgrzytaniu zębami nie powinno być stosowane. Jedną z najpopularniejszych metod radzenia sobie z bruksizmem jest tak zwana szyna relaksacyjna. Pozwala ona ograniczyć zgrzytanie zębami przez sen poprzez relaksację mięśni żucia. W ten sposób zapobiega ona nadmiernemu ścieraniu się zębów.

Ćwiczenia na bruksizm

Ćwiczenia na bruksizm mają za zadanie złagodzić napięcie, rozciągnąć i rozluźnić mięśnie, ale również zmniejszyć stres, który często przyczynia się do rozwoju tego problemu. Pomóc może również medytacja.

Przykładowe ćwiczenia na bruksizm:

• otwórz usta jak najszerzej i zamknij je powoli (10-15 razy);
• przesuwaj szczękę z boku na bok (10-15 razy);
• wykonuj szczęką ruchy kołowe w obu kierunkach (10 razy w każdą stronę).

Ćwiczenia te warto wykonywać dwa razy dziennie w tym raz wieczorem, przed pójściem spać. Ważne jest tutaj koncentrowanie się na pracy własnej szczęki i świadome jej rozluźnianie.

Leczenie bruksizmu botoksem

Toksyna botulinowa, która niegdyś była uznawana za śmiercionośną truciznę, z czasem stała się istnym hitem w dziedzinie medycyny estetycznej. Tak zwany botoks, stosowany najczęściej w celu usunięcia zmarszczek oraz leczenia nadpotliwości, z powodzeniem można wykorzystać również w leczeniu bruksizmu. Celem takiej terapii jest redukcja napięcia mięśni żwacza. Należy pamiętać, że czas działania toksyny botulinowej jest ograniczony i wynosi zwykle od 4 do 6 miesięcy. W celu uzyskania optymalnych efektów z reguły podaje się trzy dawki botoksu w trzymiesięcznych odstępach.

Zastosowanie toksyny botulinowej w formie niebolesnych iniekcji powtarzanych co pół roku jest jedynym doraźnym sposobem na rozluźnienie napiętych mięśni. Przy prawidłowym podaniu wykonanym przez wyszkolonego, doświadczonego specjalistę przynosi ulgę i nie powoduje żadnych powikłań. Zabieg zaliczany jest do procedur "lunchowych" i pozwala wrócić do normalnych zajęć bezpośrednio po zabiegu. Nie upośledza mówienia, gryzienia pokarmów, mimiki. Działa "niezależnie" od konieczności zdyscyplinowania się pacjenta przy noszeniu szyny relaksacyjnej (często nieświadomie wypluwanej w nocy) czy wykonywaniu ćwiczeń zaleconych przez fizjoterapeutę.

Fizjoterapia stomatologiczna

Fizjoterapia stomatologiczna to w Polsce mało znana dziedzina medycyny, dlatego jeszcze stosunkowo niewiele osób wie, że może być ona bardzo pomocna w leczeniu bruksizmu. Jej celem jest zmniejszenie negatywnych skutków bruksizmu na narząd żucia, wyeliminowanie przyczyn bruksizmu oraz zwiększenie samoświadomości na temat tego nawyku. Zastosować można m.in. terapię manualną mięśni żucia oraz masaże. Pomagają one zwiększyć zakresu ruchu żuchwy, a co za tym idzie zmniejszyć ból i lepiej ułożyć żuchwę w spoczynku.

Czasami konieczne okazuje się także zrobienie indywidualnego aparatu typu mandiflex, do rozluźniania mięśni żucia, dostosowanego do uzębienia pacjenta. Narzędzie to umożliwia przywrócenie harmonii okluzyjnej, relaksację mięśni żucia oraz rozluźnienie stawu skroniowo-żuchwowego. Jego dodatkową funkcją jest ochrona powierzchni zębów przed ścieraniem w czasie nocnego zgrzytania zębami.

FAQ, czyli najczęstsze pytania o leczenie bruksizmu

• Co to jest bruksizm?

  Bruksizm to zaburzenie mięśniowo-powięziowe w obrębie narządu żucia i stawu skroniowo-żuchwowego. Objawia się ono patologicznym tarciem zębami żuchwy o zęby szczęki oraz zbyt mocnym zaciskaniem zębów.

• Jak leczyć bruksizm?

  Istnieje kilka metod leczenia bruksizmu. Najbardziej popularne to zastosowanie szyny relaksacyjnej oraz zabiegi z wykorzystaniem botoksu, choć możliwe jest również pozbycie się tej przypadłości dzięki terapii manualnej i specjalnym ćwiczeniom.

• Jaka szyna na bruksizm będzie najlepsza?

  Szyna na bruksizm musi być przede wszystkim indywidualnie dopasowana do każdego pacjenta. Tylko odpowiednio dobrana szyna zgryzowa zapewni skuteczną ochronę i nie będzie powodowała uczucia dyskomfortu w trakcie noszenia.

• Kto diagnozuje bruksizm?

  Najczęściej jest to lekarz stomatolog. Warto pamiętać, że jeśli na zgrzytanie zębami wpływ ma stresujący tryb życia, sytuację może poprawić również konsultacja z psychologiem bądź fizjoterapeutą stomatologicznym.

• Ile jednostek toksyny botulinowej na bruksizm?

  Toksynę botulinową podaje się zależnie od napięcia mięśnia w ilościach 10U, 15U, 25U na stronę. Dawka toksyny botulinowej jest proporcjonalna do napięcia mięśnia. Najlepsze efekty obserwowane są przy zastosowaniu trzech dawek botuliny w trzymiesięcznych odstępach. Obniżenie aktywności mięśni trwa od 4 do 6 miesięcy, po tym czasie następuje odrost aksonu ruchowego i synapsa ponownie ulega aktywacji.