Leczenie niepłodności

Czym jest niepłodność?

Niepłodność to stan, w którym - pomimo regularnego współżycia bez stosowania antykoncepcji - kobieta nie może zajść w ciążę przez rok. Po dwunastu miesiącach bezskutecznych starań należy udać się do poradni leczenia niepłodności. Po rozmowie z pacjentami lekarz zleci odpowiednie badania i ustali przyczynę problemu. Diagnostyka jest często czasochłonna, ponieważ przyczyn niepłodności może być bardzo wiele. Zaliczamy do nich m.in.:

• różnego rodzaju choroby i infekcje
• zaburzenia hormonalne
• złą dietę
• palenie papierosów i nadużywanie alkoholu
• przewlekły stres
• siedzący styl życia

Jak widać, w dużej mierze są to czynniki, które można wyeliminować poprzez zmianę nawyków, wdrożenie odpowiedniego leczenia farmakologicznego, a w przypadku stresu - ćwiczenia relaksacyjne czy psychoterapię.

Może okazać się, że problem niepłodności leży po jednej stronie lub dotyczy obu partnerów. Ustalenie tego jest istotne, ponieważ warunkuje dalsze działania, których celem jest zapłodnienie.

Niepłodność u kobiet

Wymienione wyżej przyczyny niepłodności mogą dotyczyć zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Istnieją jednak także czynniki charakterystyczne dla każdej z płci. W przypadku pań starających się o zajście w ciążę są to przede wszystkim zaburzenia hormonalne. Hiperprolaktynemia czy choroby tarczycy to często spotykane obecnie dolegliwości, których na szczęście można się pozbyć na drodze odpowiednio dobranej terapii.

Problemy z płodnością u kobiet mogą być także skutkiem zespołu policystycznych jajników (PCOS) czy endometriozy. Właśnie dlatego objawy takie jak nieregularny cykl, wypadanie włosów, problemy z cerą czy ból narządów rodnych powinny być jak najszybciej skonsultowane z lekarzem. Zapominać nie należy także o regularnych wizytach u ginekologa.

Niepłodność męska

 Problemy z płodnością u mężczyzn najczęściej są rezultatem niewystarczającej liczby plemników w nasieniu lub ich małą ruchliwością. Na szczęście jakość nasienia można poprawić. Wystarczy pozbyć się zbyt obcisłej bielizny i nie przegrzewać jąder. Aby sprawdzić parametry takie jak liczba, koncentracja i żywotność plemników, należy wykonać badanie zwane seminogramem. Ze względu na jego nieinwazyjność zaleca się przeprowadzić je zanim rozpocznie się zaawansowaną diagnostykę niepłodności u partnerki. Inne dostępne badania nasienia to m.in. fragmentacja DNA plemnika oraz posiew.

Pozostałe przyczyny niepłodności u mężczyzn to m.in. urazy jąder oraz choroby takie jak żylaki powrózka nasiennego, wodniak czy wnętrostwo.

Rodzaje niepłodności

Wyróżniamy trzy podstawowe rodzaje niepłodności. Ustalenie z problemem o jakim podłożu mamy do czynienia, wpływa na charakter dalszego postępowania.

Niepłodność idiopatyczna

O niepłodności idiopatycznej mówimy, gdy nie można ustalić przyczyny trudności z zajściem w ciążę. Po wykonaniu badań nie zauważa się zaburzeń hormonalnych, problemów z jajeczkowaniem, nieprawidłowego śluzu szyjkowego czy niedrożności jajowodów u kobiety, jak również złej jakości nasienia u jej partnera.

Niepłodność wtórna

Niepłodność wtórną stwierdza się, gdy para ma problem z poczęciem dziecka mimo posiadania już potomka. Wpływ na wystąpienie tego rodzaju niepłodności mają nie tylko wspomniane już wyżej czynniki, ale również przebieg i sposób rozwiązania poprzedniej ciąży. Cesarskie cięcie zwiększa bowiem ryzyko rozwoju niepłodności wtórnej. Znaczenie ma tutaj także wiek obojga partnerów. Im są oni starsi, tym spłodzenie dziecka może okazać się trudniejsze.

Niepłodność immunologiczna

Mało kto wie, że na niepłodność wpływ mogą mieć także czynniki autoimmunologiczne, czyli te, związane z układem odpornościowym człowieka. Szacuje się, że odpowiadają one za 6 do 12% przypadków niepłodności. Układ immunologiczny to złożony system, którego celem jest ochrona ludzkiego organizmu przed chorobotwórczymi drobnoustrojami. U osób z zaburzeniami na tym tle dochodzi do reakcji, które utrudniają zapłodnienie bądź doprowadzają do utraty ciąż na wczesnym etapie. Powszechnym przykładem zaburzenia autoimmunologicznego jest sytuacja, w której układ odpornościowy kobiety produkuje przeciwciała, które atakują jej własną komórkę jajową. U niektórych pań rozpoznają one natomiast jako wrogie męskie komórki rozrodcze, zaburzając następnie interakcję plemnika z komórką jajową. Układ odpornościowy mężczyzny może natomiast wytwarzać przeciwciała, które uszkadzają lub całkowicie niszczą plemniki.

• ze stwierdzoną niepłodnością o niejasnej genezie
• z historią poronień nawykowych (gdzie do poronienia doszło co najmniej 3 razy z rzędu)
• po nieudanych zabiegach in vitro

Leczenie niepłodności

W leczeniu niepłodności kluczowa jest diagnostyka. Jeszcze przed wizytą w klinice leczenia niepłodności warto wykonać podstawowe badania hormonalne. Mężczyzna może dodatkowo zdecydować się na seminogram. Podczas konsultacji lekarz przeprowadzi wywiad z obojgiem partnerów, może wykonać również badanie ginekologiczne czy USG. Jeśli postawienie diagnozy nie będzie jeszcze możliwe, specjalista skieruje pacjentów na dodatkowe badania, np. monitoring cyklu, badanie drożności jajowodów, ocenę rezerwy jajnikowej u kobiety, czy fragmentację DNA plemników u mężczyzny. Czasami konieczne okazują się również badania infekcyjne, immunologiczne bądź diagnostyka genetyczna.

Leczenie niepłodności u mężczyzn

Jeśli przyczyną problemów z płodnością jest zła jakość nasienia, wówczas leczenie jest ukierunkowane na poprawę jego parametrów. W tym celu konieczna jest zwykle zmiana stylu życia. Regularne uprawianie sportu, rezygnacja z używek i złagodzenie stresu (na tyle, na ile to możliwe), naprawdę są w stanie przynieść zmianę. Niektórzy lekarze zalecają także stosowanie odpowiednio dobranych do danego pacjenta suplementów diety.

W przypadku żylaków powrózka nasiennego czy wodniaka jądra konieczna jest ingerencja chirurgiczna. Infekcje, które mogłyby wywierać wpływ na płodność leczy się natomiast farmakologicznie.

Leczenie niepłodności kobiecej

Niepłodność wynikającą z zaburzeń hormonalnych leczy się u endokrynologa. Lekarz ten pomoże ustabilizować poziomy hormonów, co może przyczynić się m.in. do wyregulowania cyklu. Na tak zwany wrogi śluz również stosuje się środki farmakologiczne. W przypadku niedrożności jajników, mięśniaków macicy, torbieli jajników czy endometriozy, należy zastosować metody bardziej inwazyjne. W tym miejscu warto jednak wspomnieć, że dolegliwości te coraz częściej leczy się laparoskopowo lub za pomocą ultradźwięków.

U pacjentek, u których owulacja występuje sporadycznie (lub wcale), można ponadto zastosować tak zwaną indukcję owulacji. Celem takiego leczenia jest stymulacja jajeczkowania poprzez podawanie odpowiednich leków. Należy jednak wiedzieć, że metoda ta może zwiększyć ryzyko wystąpienia ciąży mnogiej.

Specjalistyczne metody leczenia niepłodności

Jeśli powyższe sposoby nie przyniosą rezultatów bądź pacjenci będą mieli do czynienia z niepłodnością idiopatyczną, wówczas najprawdopodobniej trzeba będzie zastosować jedną z dwóch metod:

• inseminację domaciczną
• zapłodnienie pozaustrojowe (in vitro)

Inseminacja domaciczna

Inseminacja domaciczna to procedura, która polega na wstrzyknięciu do macicy przygotowanego wcześniej nasienia partnera. Pobraną próbkę można podać także dojajowodowo lub naszyjkowo. Technikę tę stosuje się m.in. u kobiet z niepłodnością immunologiczną, kiedy organizm wytwarza przeciwciała przeciwplemnikowe. Inseminacja znajduje również zastosowanie przy endometriozie (zwykle po wcześniejszej, bezskutecznej stymulacji jajeczkowania).

Zapłodnienie pozaustrojowe (in vitro)

Metoda in vitro polega na zapłodnieniu komórki jajowej w warunkach laboratoryjnych, a następnie umieszczeniu powstałego w ten sposób zarodka w macicy. W pierwszym etapie od rodziców pobierane są plemniki i komórki jajowe, które następnie łączy się ze sobą. Kolejny krok to wprowadzenie zarodka do macicy matki. Technikę in vitro najczęściej wykorzystuje się w przypadku uszkodzenia lub upośledzonej czynności jajowodów, niepłodności idiopatycznej lub gdy kobieta nie kwalifikuje się do leczenia operacyjnego (np. endometriozy).

Zapłodnienie pozaustrojowe jest także rozwiązaniem w przypadku nieskutecznej stymulacji hormonalnej dwunastu cykli, niepłodności trwającej ponad 2 lata, po nieudanych próbach inseminacji oraz u kobiet, które mają więcej niż 35 lat.

Leczenie niepłodności a naprotechnologia

Z leczeniem niepłodności związane jest pojęcie naprotechnologii. Metoda oparta na naturalnych sposobach planowania rodziny, stawia nacisk na naukę umiejętności rozpoznawania własnej płodności. Kluczowa jest tutaj diagnostyka niepłodności oraz umiejętność obserwowania własnego ciała i cyklu kobiety.

Zarówno in vitro, jak i naprotechnologia nierzadko wzbudzają kontrowersje. Podczas gdy zapłodnienie pozaustrojowe jest krytykowane przez Kościół Katolicki, tak naprotechnologii zarzuca się, że jest metodą ideologiczną, bo jako ostatni etap leczenia zaleca adopcję, a nie sposoby medyczne. Nie jest również przez to tak skuteczna, jak inne techniki leczenia niepłodności.

Leczenie niepłodności na NFZ

Pary mające problem z niepłodnością mogą wykonać badania diagnostyczne w ramach NFZ, jednak jedynie w wybranych placówkach - w całej Polsce jest ich zaledwie 16 (stan na listopad 2020 r.). A jak to wygląda w kwestii konkretnych metod leczenia niepłodności? Inseminacja jest procedurą refundowaną przez NFZ, jeśli jest wykonywana w placówkach posiadających kontrakt na przeprowadzanie tego typu zabiegów. Od 2017 r. in vitro w Polsce nie jest refundowane przez państwo. Parom starającym się o dziecko pomagają niektóre samorządy (np. w Łodzi i Częstochowie), jednak nie pokrywają one kosztów zabiegu w całości, a jedynie go dofinansowują.

FAQ, czyli najczęstsze pytania o leczenie niepłodności

• Co to jest naprotechnologia?

  Z leczeniem niepłodności związane jest pojęcie naprotechnologii. Metoda oparta na naturalnych sposobach planowania rodziny, stawia nacisk na naukę umiejętności rozpoznawania własnej płodności. Kluczowa jest tutaj diagnostyka niepłodności oraz umiejętność obserwowania własnego ciała i cyklu kobiety.

• Niepłodność idiopatyczna - jak często udaje się zajść w ciążę?

  Niepłodność idiopatyczna nie oznacza, że zajście w ciążę nie będzie możliwe. Specjaliści podkreślają, że zamiast denerwować się diagnozą, warto zacząć na nowo czerpać radość z seksu. Gdy współżycie pozbawione jest stresu, wówczas organizm funkcjonuje prawidłowo, a szanse na ciążę wzrastają.

• Jak leczyć niepłodność?

  W leczeniu niepłodności kluczowa jest diagnostyka - od przyczyn problemu zależy bowiem to, jaki rodzaj terapii zostanie zastosowany. Niezwykle ważne jest prowadzenie zdrowego stylu życia, bo wyeliminowanie używek, właściwa dieta i ruch potrafią zdziałać cuda. W przypadku chorób ogólnoustrojowych konieczna jest zwykle farmakologia, zaś przy schorzeniach narządów rozrodczych nierzadko także ingerencja chirurgiczna.

• Jaki lekarz leczy niepłodność u mężczyzn?

  Leczeniem niepłodności męskiej zajmuje się androlog. To dziedzina medycyny, w której często specjalizują się urolodzy, interniści, endokrynolodzy czy ginekolodzy.

• Leczenie niepłodności - jakie badania zrobić?

  Mężczyźni powinni wykonać badania nasienia - seminogram oraz test SCD. U kobiet przeprowadza się natomiast m.in. badanie AMH (ocenę rezerwy jajników), a także sprawdza drożność jajowodów.