Psychoterapia

Co to jest psychoterapia? 

Psychoterapia to terapia zaburzeń i trudności o podłożu psychicznym. Jej celem jest poprawa ogólnego dobrostanu i zdrowia psychicznego osób wymagających wsparcia specjalisty. Wśród pacjentów, którzy z niej korzystają, znajdują się między innymi osoby ze zdiagnozowaną konkretną jednostką chorobową, na przykład depresją. Psychoterapia jest też formą wsparcia dla osób, które po prostu nie mogą sobie poradzić się z pewnymi trudnościami życiowymi – na przykład z budowaniem wysokojakościowych relacji.

Terapia psychologiczna bazuje w szczególności na rozmowie, co zmierza do odnalezienia źródła problemu oraz do odszukania skutecznych sposobów na jego trwałe rozwiązanie. Przy czym, jak podkreślają psychoterapeuci, w trakcie leczenia kluczowe jest obopólne zaufanie (pomiędzy pacjentem a terapeutą) oraz zaangażowanie ze strony osoby zmagającej się z trudnościami, które skłoniły ją do wizyty u specjalisty. Istotny jest też zastosowany rodzaj psychoterapii.

Współcześnie stosowane są między innymi takie podejścia jak terapia systemowa, terapia poznawczo-behawioralna, terapia schematów czy podejście psychodynamiczne.

Warto przy tym podkreślić, że zawód psychoterapeuty nie jest tożsamy z zawodem psychologa. Psycholog najczęściej odpowiedzialny jest jedynie za prowadzenie konsultacji oraz postawienie diagnozy, podczas gdy psychoterapeuta prowadzi terapie, zgodnie z wybranym nurtem psychoterapeutycznym. Zadaniem psychoterapeuty jest więc dążenie do zainicjowania procesu zdrowienia czy po prostu rozwiązania problemu, z którym boryka się pacjent. W związku z tym bardzo często pierwszą osobą, do której zgłasza się pacjent oczekujący wsparcia specjalisty, jest właśnie psycholog.

Jak wygląda psychoterapia?

Psychoterapia polega przede wszystkim na rozmowie. W trakcie jej przeprowadzania specjalista poznaje pacjenta i w umiejętny sposób dąży do tego, by uzyskać oczekiwany efekt terapeutyczny – czyli eliminację problemu, z którym boryka się dana osoba. Kluczowe jest więc przeprowadzenie szczegółowego wywiadu. Warto jednak podkreślić, że pierwsza wizyta u psychologa wcale nie musi zostać zakończona zaleceniem rozpoczęcia terapii psychologicznej. Jeżeli rezultatem spotkania jest identyfikacja problemu i postawienie diagnozy, specjalista może zaproponować jedną z wielu dostępnych form pomocy. Najbardziej obiecująca można okazać się psychoterapia, ale może to też być zwykłewsparcie psychologiczne, interwencja kryzysowa czy pomoc psychiatry.

Jakie są etapy psychoterapii?

Psychoterapia złożona jest z etapu przedkontemplacyjnego, etapu namysłu, etapu działania oraz z etapu utrzymywania zmiany. Pacjent, który znajduje się na etapie niewiedzy, zagubienia i chaosu (inne nazwy dla etapu przedkontemplacyjnego), nie jest świadomy swoich problemów. Przy czym nawet jeśli dostrzega te trudności, to winą za ich pojawienie się obarcza osoby znajdujące się w jego otoczeniu. Inaczej jest w przypadku etapu namysłu: osoba, której dotyczy, wie, że ma problem i dąży do tego, by go rozwiązać. To właśnie wtedy dochodzi do początku eliminacji doświadczanych trudności i wypracowania umiejętności radzenia sobie z nimi.

Najbardziej dynamiczny jest jednak etap działania będący czasem, w którym pacjent zyskuje silne poczucie sprawczości i dzięki temu wytrwale dąży do tego, by odszukać źródło problemu oraz by skutecznie go wyeliminować. Odnoszone wówczas sukcesy zwiększają motywację i przybliżają tym samym pacjenta do realizacji wyznaczonego celu. W rezultacie możliwe jest wejście na etap utrzymania zmiany – czyli okresu, w którym głównym dążeniem staje się utrzymywanie i doskonalenie wypracowanych zmian. Pacjent stara się wtedy nie ulegać negatywnemu wpływowi otoczenia czy innym czynnikom, przez które mógłby zaprzepaścić swój sukces.

Główne etapy psychoterapii:

• etap przedkontemplacyjny,
• etap namysłu,
• etap działania,
• etap utrzymywania zmiany.

Czym jest kontrakt psychoterapeutyczny?

Kontrakt psychoterapeutyczny to specyficzna umowa zawierana pomiędzy pacjentem a terapeutą. W takim dokumencie (spisanym bądź ustalonym w formie ustnej) strony spotkań precyzują warunki planowanych sesji terapeutycznych. Określają między innymi cele psychoterapii, dostępność specjalisty poza sesjami, częstotliwość, czas i miejsce spotkań czy zasady płatności za sesje. Dzięki temu wiedzą, czego od siebie nawzajem oczekiwać i jak będą wyglądać ustalone wizyty. Najczęstsze elementy kontraktu psychoterapeutycznego to przede wszystkim:

• cele terapeutyczne – planowane osiągnięcia i cele procesu psychoterapeutycznego,
• warunki uczestnictwa w psychoterapii – wymogi i kryteria, jakie powinny zostać spełnione przez osobę biorącą udział w terapii,
• dostępność terapeuty poza wizytami – dostępność terapeuty poza regularnymi spotkaniami z pacjentem oraz zasady związane z tym dostępem,
• sposób komunikacji z terapeutą – preferowany środek komunikacji między pacjentem a psychoterapeutą, np. spotkania osobiste czy psychoterapia online,
• warunki finansowe – informacje dotyczące płatności za sesje terapeutyczne, a w tym terminy i sposób płatności oraz ewentualne ulgi finansowe,
• zobowiązanie do zachowania poufności – zobowiązanie terapeuty do zachowania w tajemnicy wszelkich informacji zdobytych w trakcie prowadzonej psychoterapii,
• przewidywany czas trwania terapii – szacowany okres trwania procesu terapeutycznego i planowane etapy postępu,
• częstotliwość sesji – określenie, jak często będą odbywać się sesje terapeutyczne, np. raz w tygodniu czy raz na dwa tygodnie,
• czas i miejsce spotkań – konkretny czas i miejsce prowadzenia terapii.

Ile trwa terapia psychologiczna?

Terapia psychologiczna trwa najczęściej od 3 miesięcy do kilku lat. Nie można natomiast dokładnie sprecyzować, na jakim etapie spotkania z terapeutą przyniosą oczekiwany efekt. Proces zdrowienia czy po prostu eliminacji swoich problemów zajmuje pacjentowi dokładnie tyle czasu, ile potrzebuje. Moment pojawienia się spodziewanych rezultatów jest więc uzależniony bezpośrednio od pacjenta – przy czym wpływ na to mają rozmaite czynniki. Niewątpliwie kluczowe jest to, jakie trudności są przedmiotem prowadzonej terapii. Istotny jest też rodzaj psychoterapii zastosowanej w przypadku konkretnego pacjenta.

Rodzaje psychoterapii

Istnieje obecnie wiele rozmaitych nurtów w psychoterapii, na których opierane jest leczenie pacjentów. Przy czym ich dobór bezpośrednio zależy od okoliczności oraz od preferencji – zarówno pacjenta, jak i terapeuty prowadzącego sesje terapeutyczne. Choć kluczowy jest oczywiście konkretny problem, który ma zostać rozwiązany za pomocą podjętego leczenia. Przykładowo – w przypadku bulimii najbardziej zaleca się zastosowanie terapii interpersonalnej bądź terapii poznawczo-behawioralnej. Ból przewlekły natomiast stanowi wskazanie do rozpoczęcia terapii akceptacji i zaangażowania lub wielokomponentowej terapii poznawczo-behawioralnej.

Poniżej znajduje się lista dostępnych metod terapeutycznych, wraz z krótkimi opisami, które wskazują na ich cechy charakterystyczne.

• Terapia psychoanalityczna

Dla kogo? Dla osób z zaburzeniami osobowości oraz dla pacjentów z nerwicą.

Ile trwa? Zazwyczaj od kilku miesięcy do roku.

Co leczy? Zaburzenia osobowości i nerwice, objawiające się np. lękami czy fobiami.

Postaci:

• Psychoanaliza freudowska

Jednym z nurtów psychoterapii jest w szczególności terapia psychoanalityczna. Częścią tej grupy jest przede wszystkim nurt ukształtowany przez Zygmunta Freda, czyli psychoanaliza, zgodnie z którym powstawanie zaburzeń neurotycznych ma bezpośredni związek z nieświadomymi konfliktami wewnętrznymi. Freud skupiał się na czynnikach biologicznych, popędach oraz przeżyciach z okresu dzieciństwa.

• Neopsychoanaliza

Do terapii psychoanalitycznych zalicza się także neopsychoanalizę – nurt, którego przedstawiciele odchodzili nieznacznie w swoich założeniach od koncepcji Freuda. W przeciwieństwie do klasycznej psychoanalizy neopsychoanaliza skoncentrowana jest na aktualnych wpływach kultury i środowiska na życie pacjenta, a także na jego relacjach z innymi osobami oraz sposobie komunikowania się z nimi jako przyczynach zaburzeń nerwicowych i psychotycznych.

• Nowoczesna psychoanaliza i terapia psychodynamiczna

Dla kogo? W szczególności dla osób z depresją i zaburzeniami osobowości.

Ile trwa? Zazwyczaj od 2 do 5 lat.

Co leczy? Przede wszystkim depresję i zaburzenia osobowości.

Nowoczesna psychoterapia psychodynamiczna czy inaczej – terapia psychoanalityczna w pewnej mierze bazuje na wybranych technikach i pojęciach zaczerpniętych z klasycznej psychoanalizy, pomimo tego wyróżnia ją unikatowy charakter. W ramach takiego podejścia terapeuta skupia się na centralnych, nieświadomych konfliktach psychicznych, a w szczególności na biografii pacjenta. Typowe dla niego jest również przeświadczenie, że źródeł zaburzeń można najczęściej upatrywać w doświadczeniach wczesnodziecięcych.

• Psychoterapia behawioralna

Dla kogo? M.in. dla osób uzależnionych, z nadwagą, chronicznym bólem i depresją.

Ile trwa? Zazwyczaj od 6 tygodni do 6 miesięcy.

Co leczy? M.in. uzależnienie, nadwagę, chroniczny ból i depresję.

Forma terapii stworzona na bazie behawioryzmu, której cechą charakterystyczną jest traktowanie objawów psychopatologicznych pacjenta jako nieprzystosowawczych zachowań nabytych podczas procesu uczenia się. Celem terapii behawioralnej jest identyfikacja sposobu kształtowania się nieprzystosowawczego nawyku oraz jego zamiana na nowe, przystosowawcze zachowanie. Psychoterapia tego typu sprawdza się między innymi w przypadku depresji, nadwagi, uzależnień, chronicznego bólu czy trudności w funkcjonowaniu społecznym w przebiegu schizofrenii.

• Psychoterapia poznawcza

Dla kogo? M.in. dla osób z dystymią czy depresją w przebiegu zaburzenia afektywnego dwubiegunowego.

Ile trwa? W zależności od wybranej metody.

Co leczy? M.in. dystymię i depresję w przebiegu zaburzenia afektywnego dwubiegunowego.

Terapia, która została opracowana z myślą o leczeniu depresji. Jej twórcy dokonali sformułowania poznawczego modelu depresji, na skutek której dochodzi do konkretnych zniekształceń w percepcji – siebie, świata i przyszłości – co powoduje dezadaptacyjne zachowania. Psychoterapeuci stosujący tę metodę skoncentrowani są na eliminacji zaburzeń myślenia oraz na uczeniu pacjenta tego, jak tego dokonać. Terapia poznawcza zalecana jest między innymi w przypadku zaburzeń depresyjnych, dystymii czy depresji w przebiegu zaburzenia afektywnego dwubiegunowego.

• Psychoterapia poznawczo-behawioralna

Dla kogo? M.in. dla osób z zaburzeniami aktywności i uwagi czy z zaburzeniami odżywiania.

Ile trwa? Zazwyczaj od 2 do 6 miesięcy.

Co leczy? M.in. zespół lęku napadowego, ADHD, zespół stresu pourazowego czy fibromialgię.

Postaci:

• Mindfulness

Zespół ćwiczeń mających na celu osiągnięcie pełnej uważności, czyli stanu świadomego skupienia uwagi na odczuciach doświadczanych w danej chwili. Podczas treningu mindfulness pacjent ma za zadanie w pełni skupić się na obecnym doznaniu, bez analizowania i oceny. Jedną z technik mindfulness jest obserwacja oddechu oraz techniki relaksacyjne. Praktyka ta potęguje umiejętność samoregulacji uwagi oraz umożliwia rozwój ciekawości, otwartości i akceptacji wobec własnych przeżyć.

• Psychoterapia dialektyczno-behawioralna

Przykładem psychoterapii poznawczo-behawioralnej jest też terapia dialektyczno-behawioralna, którą pierwotnie opracowano jako formę leczenia pacjentów z osobowością borderline. Z czasem okazało się, że terapia ta jest skuteczna między innymi w przypadku osób starszych cierpiących na depresję, pacjentów z osobowością dyssocjalną czy osób z zaburzeniami odżywiania. Metoda ta łączy techniki terapii poznawczo-behawioralnych z mindfulness, akceptacją i procesami dialektycznymi.

• Terapia akceptacji i zaangażowania

Innym przykładem psychoterapii poznawczo-behawioralnej jest terapia akceptacji i zaangażowania. Specjaliści z nią związani zakładają, że do poprawy stanu pacjenta dochodzi wtedy, kiedy sesje terapeutyczne pozwalają mu na zaangażowanie się we własne życie – w zgodzie z wyznawanymi przez niego wartościami.

• Terapia humanistyczno-egzystencjalna

Dla kogo? M.in. dla osób z nawracającym lękiem, depresją, obniżonym nastojem czy myślami samobójczymi.

Ile trwa? W zależności od wybranej metody.

Co leczy? M.in. zaburzenia odżywiania, depresję, dystymię i napady lęku.

Postaci:

• Psychoterapia Gestalt

Terapia oparta na założeniu, że wszystkie doświadczenia człowieka porządkowane są w pewne figury, całości i postaci. Celem jej przeprowadzania jest wykreowanie warunków do nieograniczonego doświadczania siebie, do poszerzenia swojej świadomości i doświadczania przeciwieństw. Dzięki osiągnięciu tego zamierzenia możliwe powinno stać się dokonywanie odpowiednich wyborów, zgodnych z rzeczywistymi potrzebami, a także budowanie z ludźmi dobrych relacji.

• Terapia egzystencjalna

Psychoterapia, podczas której dąży się do osiągnięcia „ja prawdziwego” – co jest możliwe tylko wtedy, kiedy zapewnione zostanie poczucie bezpieczeństwa. Terapia ta prowadzi do identyfikacji uczuć oraz pragnień. W trakcie jej przeprowadzania bardzo ważne jest zbudowanie z pacjentem relacji opartej na zrozumieniu i pozytywnym nastawieniu.

• Psychoterapia humanistyczna

Psychoterapia humanistyczna skoncentrowana jest na pacjencie i jego autonomii. Jej celem jest więc zbudowanie w pacjencie poczucia swobody, zrozumienia i bezpieczeństwa, bez narzucania mu konkretnych sposobów działania. Kluczowe jest to, by dana osoba analizowała swoje myśli i uczucia, odnajdowała ich źródła i pracowała nad polepszaniem poczucia własnej wartości.

• Psychoterapia systemowa

Dla kogo? M.in. dla osób z bulimią, zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym czy jadłowstrętem psychicznym.

Ile trwa? Od kilku miesięcy do kilku lat, zazwyczaj od 6 do 20 sesji.

Co leczy? M.in. jadłowstręt psychiczny, bulimię i zaburzenie afektywne dwubiegunowe.

Terapie systemowe bazują w szczególności na społecznym aspekcie zaburzeń i problemów, z którymi boryka się pacjent. W trakcie ich przeprowadzania opisywane jest to, w jaki sposób symptomy danej przypadłości funkcjonują w środowisku społecznym. Wykorzystywane są w tym celu takie pojęcia jak na przykład „sprzężenie zwrotne” czy „formy komunikacji”. W takiej terapii z reguły bierze udział bliska rodzina pacjenta, dla którego jest ona przeprowadzana.

• Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach

Dla kogo? Dla osób, które szukają sposobów na rozwiązanie swoich problemów czy poszukujących nowych dróg do szczęścia, bez względu na trudność, z którą się zmagają.

Ile trwa? Najczęściej do 10 spotkań z terapeutą.

Co leczy? M.in. dla osób z anoreksją, sprawców przemocy czy pacjentów uzależnionych bądź współuzależnionych.

Terapia ta skupia się na osiągnięciu konkretnego celu terapeutycznego, a nie na analizie problemu pacjenta czy jego deficytach. Kluczowa w jej ramach jest więc teraźniejszość i przyszłość.

• Psychoterapia integratywna

Dla kogo? Niemal dla wszystkich pacjentów wymagających wsparcia psychoterapeuty.

Ile trwa? W zależności od zastosowanej metody.

Co leczy? Niemal wszystkie przypadłości wymagające interwencji psychoterapeuty.

Psychoterapia integratywna polega na zastosowaniu różnych technik terapeutycznych – zgodnie z rzeczywistymi potrzebami pacjenta. Przy czym dobór poszczególnych technik odbywa się poprzez wykorzystanie jednego z wielu dostępnych podejść: eklektycznego, integracji teoretycznej, asymilatywnego bądź integracji przez czynniki wspólne.

• Psychoterapia indywidualna

Wśród rodzajów psychoterapii wyróżnić też można psychoterapię indywidualną – czyli taką, która jest przeznaczona dla jednej osoby. W jej ramach zastosowane być mogą różne formy leczenia, a czas trwania procesu zdrowienia czy rozwiązywania problemu, z którym boryka się pacjent, jest bezpośrednio uzależniony od wybranej metody.

• Psychoterapia grupowa

Taka forma terapii polega zazwyczaj na regularnych spotkaniach niewielkich grup pacjentów z terapeutami. Również ona może być realizowana na bazie rozmaitych nurtów psychoterapeutycznych.

• Psychoterapia par

Terapia dla par ma na celu wspólne rozwiązanie problemu oraz podniesienie jakości relacji osób, które biorą w niej udział. Powodem jej rozpoczęcia może być na przykład depresja jednego z partnerów czy długo utrzymujący się konflikt w związku.

• Psychoterapia uzależnień

Psychoterapia uzależnień z kolei jest formą terapii przeznaczoną dla osób uzależnionych – od alkoholu, leków, seksu, jedzenia bądź innego, uzależniającego czynnika. Specyfika jej prowadzenia jest bezpośrednio uzależniona od rozmaitych kwestii, w związku z czym jej przebieg może być zupełnie inny w każdym przypadku.

Co daje psychoterapia i czy warto na nią iść?

Psychoterapia pozwala pacjentowi na poradzenie sobie z doświadczanym przez niego problemem. Może stanowić metodę leczenia takich przypadłości jak na przykład bulimia, lęk społeczny, bezsenność, uzależnienie od alkoholu, schizofrenia, ból przewlekły, zaburzenia depresyjne czy osobowość chwiejna emocjonalnie typu borderline. Niezależenie od specyfiki problemu natury psychicznej, z którym walczy pacjent, psychoterapeuta może pomóc w odszukaniu jego źródła oraz w eliminacji powstałej trudności. Do psychoterapeuty warto więc zgłosić się zawsze wtedy, kiedy samodzielne poradzenie sobie z jakimś problemem okazuje się szczególnie trudne.

Jednym ze wskazań do rozpoczęcia psychoterapii jest utrata satysfakcji życiowej i motywacji do działania. Alarmujące powinien być też brak poczucia sprawczości, brak wiary we własny rozwój, trudności w relacjach partnerskich, wypalenie zawodowe czy problem z budowaniem trwałych relacji. Psychoterapię warto rozważyć także wtedy, kiedy pojawia się poczucie pustki i bezsensu, lęk, bezradność oraz uczucie utraty kontroli nad swoim życiem. Należy natomiast podkreślić, że wsparcie psychoterapeuty może okazać się niezbędne z nieoczywistego powodu. Dlatego zawsze należy słuchać własnych potrzeb i dopiero na ich podstawie postanowić o rozpoczęciu terapii.

Wybrane wskazania do psychoterapii:

• poczucie pustki i bezsensu,
• utrata przyjemności z życia,
• nawracający lęk,
• problemy ze snem,
• wypalenie zawodowe,
• problemy natury seksualnej,
• brak motywacji do działania,
• poczucie izolacji i samotności,
• niestabilność emocjonalna,
• nawracające uczucie złości,
• problemy w relacjach partnerskich,
• niechciane i uciążliwe myśli,
• niepewność związana z tożsamością i orientacją seksualną,
• problem z odnalezieniem swojej drogi życiowej,
• nadmiernie silne reakcje lęku zakłócające codzienne funkcjonowanie,
• poczucie bezradności i utrata kontroli nad własnym życiem,
• trudność w poradzeniu sobie ze stratą bliskiej osoby,
• trudność w poradzeniu sobie z ważnymi zmianami życiowymi,
• kłopot z nawiązywaniem i utrzymywaniem wysokojakościowych relacji,
• dolegliwość, której przyczyna nie została wykryta w badaniach medycznych,
• poczucie przymusu wykonywania działań rytualnych.

Choć warto oczywiście zaznaczyć, że psychoterapia może być też prowadzona na skutek konkretnych zaburzeń i jednostek chorobowych – przykładem jest depresja. W gabinetach psychoterapii leczone są między innymi zaburzenia nastroju i zaburzenia lękowe. Powodem wizyty u przyjmujących w nich specjalistów może być również uzależnienie – od alkoholu, jedzenia, leków bądź innego czynnika. Psychoterapeuci pomagają także pacjentom cierpiącym na zaburzenia odżywiania, takie jak na przykład bulimia czy anoreksja, a także osobom z zaburzeniami osobowości, takimi jak na przykład osobowość schizoidalna czy osobowość dyssocjalna.

Wybrane choroby czy zaburzenia leczone za pomocą psychoterapii:

• bulimia,
• schizofrenia,
• nerwica,
• fobie,
• lęk społeczny,
• osobowość chwiejna typu borderline,
• uzależnienie od alkoholu,
• bezsenność,
• ból przewlekły.

Jak się przygotować do pierwszej wizyty u psychoterapeuty?

Pierwsza wizyta u psychoterapeuty nie wymaga specjalnych przygotowań. Warto natomiast zastanowić się nad tym, na czym polega kłopot, który stanowi przyczynę pojawienia się w gabinecie specjalisty. Istotne są przede wszystkim objawy problemu, czyli powody odczuwanego dyskomfortu. Dobrze też ustalić swoje oczekiwania względem psychoterapeuty. Pomoże to w szybszym określeniu warunków współpracy i być może w szybszym zbudowaniu wzajemnego zaufania. Dobrze wówczas zadać sobie kilka podstawowych pytań:

• Jak długo trwa moja trudna sytuacja i jakie są symptomy problemu?
• Czy przed pojawieniem się tego problemu miała miejsce istotna zmiana w moim życiu?
• Jakie są konsekwencje mojej obecnej sytuacji życiowej?
• Jaki jest obecny przebieg mojego codziennego życia?
• Jak wyglądało moje dzieciństwo?
• W jaki sposób radzę sobie z moim problemem?
• Czy ten problem pojawił się już wcześniej?
• Jakie mam oczekiwania wobec współpracy z psychoterapeutą?

Ile kosztuje psychoterapia?

Średnia cena psychoterapii wynosi 179 zł, przy czym najniższa z możliwych cen wynosi obecnie 150 zł. Koszt wizyty u specjalisty zajmującego się prowadzeniem terapii tego typu jest uzależniony od rozmaitych czynników. Istotna jest między innymi miejscowość, w której znajduje się dany gabinet terapeutyczny. Kluczowy może również okazać się czas trwania jednej sesji, której dotyczy opisywana płatność. W celu zapoznania się z dokładną ceną psychoterapii warto bezpośrednio skontaktować się z wybraną kliniką i poprosić o szczegóły świadczonych w niej usług.