Terapia poznawczo-behawioralna (CBT)

Na czym polega terapia poznawczo-behawioralna (CBT)?

Terapia poznawczo-behawioralna CBT, opracowana w latach 60. XX wieku przez amerykańskiego psychiatrę Aarona Becka, bazuje na przeświadczeniu, że dysfunkcyjne zachowania pacjenta są nawykami, które zostały przez niego wypracowane w przeszłości, na przykład w domu rodzinnym czy wśród rówieśników.

Przy czym nawyki te mogą zostać wyeliminowane – czego osiągnięcie powinno być odpowiednio nagradzane. Kluczowa jest przy tym świadomość tego, że myśli, emocje i zachowania człowieka mają na siebie wzajemny wpływ, co prowadzi do wykształcenia się określonych wzorców postępowania, nie zawsze odpowiednich.

Dzięki terapii CBT pacjent zaczyna dostrzegać, że w pewnych obszarach nieodpowiednio interpretuje rzeczywistość. Następnie uczy się tego, jak wypracować nowe mechanizmy interpretacji, co pozwala mu na trwanie w procesie zdrowienia czy po prostu rozwiązania danego problemu. Warto przy tym podkreślić, że psychoterapia CBT koncentruje się na bieżących problemach.

Najważniejsza jest teraźniejszość. Dlatego terapeuci pracujących w ramach tego nurtu nie rozpamiętują z pacjentem przeszłości.

Podczas sesji terapeuta CBT dąży do tego, by odszukać powiązanie pomiędzy myślami, emocjami i zachowaniem pacjenta. W związku z tym terapia poznawczo-behawioralna polega na analizie trudnej sytuacji i na identyfikacji myśli, które spowodowały, że do niej doszło. Ta część kuracji dotyczy nauki o samopoznaniu. Jej behawioralna część następuje później. Testowane są wówczas metody na wypracowanie nowych reakcji, bez emocjonalnych obciążeń prowadzących do zniekształcania rzeczywistości. Przy czym największych sukcesem prowadzonej terapii jest uzyskanie u pacjenta właściwych reakcji na takie bodźce, które wcześniej były błędnie odczytywane.

Cechy charakterystyczne terapii CBT:

Do cech charakterystycznych terapii CBT możemy zaliczyć:

• dyrektywny charakter,
• skoncentrowanie na rozwiązaniu problemu,
• skoncentrowanie na teraźniejszości,
• wykorzystywanie eksperymentów behawioralnych do sprowokowania zmiany w myśleniu,
• mocne zaangażowanie pacjenta w proces terapii,
• skoncentrowanie na procesie myślenia oraz na zmianie sposobu interpretowania rzeczywistości,
• bazowanie na przeświadczeniu, że człowiek wpływa na swoje życie poprzez nadanie swoim doświadczeniom określonego znaczenia.

Kluczowe znaczenie ma przy tym fakt, że w ramach nurtu behawioralno-poznawczego mieszczą się rozmaite techniki behawioralne i poznawcze, dzięki którym dąży się do zmiany sposobu reagowania na określone bodźce. Do form terapii CBT zalicza się między innymi terapię akceptacji i zaangażowania (ACT), skoncentrowaną na pełnym zaangażowaniu pacjenta w zmianę swojego życia, zgodnie z wyznawanymi przez niego wartościami. W zakresie psychoterapii CBT mieści się też na przykład terapia dialektyczno-behawioralna (DBT), która łączy techniki terapii poznawczo-behawioralnej z akceptacją, uważnością oraz z procesami dialektycznymi.

Formy terapii CBT

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest jedną z najskuteczniejszych metod leczenia różnorodnych zaburzeń psychicznych i emocjonalnych. Działa poprzez zmianę negatywnych wzorców myślenia i zachowań, które wpływają na samopoczucie pacjenta. Oto przegląd wybranych form terapii CBT, które są stosowane w celu przynoszenia ulgi i poprawy jakości życia osób potrzebujących wsparcia:

• terapia akceptacji i zaangażowania (ACT),
• terapia schematów (TS),
• terapia dialektyczno-behawioralna (DBT),
• psychoterapia bazująca na analizie funkcjonalnej (FAP),
• integracyjna terapia behawioralna par (IBCT),
• terapia poznawcza bazująca na uważności (MBCT),
• system psychoterapii bazujący na analizie behawioralnej i poznawczej (CBASP).

Jedną z popularniejszych form terapii poznawczo-behawioralnej jest terapia dialektyczno-behawioralna (ang. dialectical behavior therapy, DBT) – stworzona z myślą o pacjentach z zaburzeniem osobowości typu borderline. Taka postać leczenia CBT bazuje na złożonym, poznawczym modelu zaburzeń osobowości oraz na zestawianiu ze sobą różnych technik poznawczych, teorii regulacji emocji oraz techniki mindfulness. Metoda ta sprawdza się w szczególności wśród osób z zaburzeniami osobowości typu borderline oraz wykazujących zachowania autodestrukcyjne i samobójcze.

Co ciekawe, w przypadku pacjentów z zaburzeniem osobowości z pograniczna terapeuci DBT wyznają szereg założeń na temat swoich podopiecznych – co ma zwiększać efektywność terapii. Psycholog poznawczo-behawioralny stosujący technikę dialektyczno-behawioralną uważa między innymi, że pacjenci mają potrzebę zmiany swojego stanu oraz że muszą oni nauczyć się nowych reakcji we wszystkich możliwych kontekstach. Kluczowe jest przy tym podejście, że prawda nigdy nie jest obiektywna – i właśnie z taką myślą należy rozpoczynać sesje terapeutyczne z pacjentem.

Inną interesującą formą psychoterapii poznawczo-behawioralnej jest terapia akceptacji i zaangażowania (ang. acceptance and commitment therapy, ACT) – podejście terapeutyczne opracowane przez Stevena C. Hayesa, Kellyego G. Wilsona oraz Kirka Strosahla. Typowe dla tej metody jest wykorzystanie technik uważności, czyli technik mindfulness, a jej głównym celem jest zwiększenie psychologicznej elastyczności pacjenta. Wspomniana elastyczność rozumiana jest jako umiejętność świadomego doświadczania „tu i teraz” oraz do działania w zgodzie z wyznawanymi przez siebie wartościami. Terapeuta stosuje wówczas rozmaite techniki, między innymi metafory, techniki doświadczeniowe czy typowe ćwiczenia mindfulness.

Główne techniki terapii CBT

Poniżej przedstawiamy główne techniki terapii CBT, które pomagają pacjentom w budowaniu zdrowszych schematów myślenia i zachowań:

• zapis myśli – zapis swoich myśli przez pacjenta, by mógł on im się przyjrzeć ze zwiększonym dystansem i dostrzec tkwiące w nich zniekształcenia;
• dialog sokratejski – dialog polegający na zadawaniu przez terapeutę pytań, prowadząc do tego, że pacjent samodzielnie wychwytuje swoje błędy myślowe;
• zadania domowe – zadania do wykonania poza gabinetem terapeutycznym, na przykład w postaci zapisu swoich myśli;
• przeformułowanie poznawcze – zastępowanie nieodpowiednich nawyków myślowych takimi schematami, które są korzystniejsze dla pacjenta.

Terapia poznawczo-behawioralna – dla kogo?

Psychoterapia poznawczo-behawioralna jest stosowana między innymi wśród pacjentów z zaburzeniami lękowymi, takimi jak zespół lęku uogólnionego, zespół lęku napadowego czy lęk społeczny. Powodem jej przeprowadzania może być również leczenie zaburzeń odżywiania, a w szczególności zaburzeń z napadami objadania się czy bulimii. Terapeuci CBT pomagają także w przypadku takich problemów jak zespół uzależnienia fizjologicznego, również ze współwystępującą depresją. Co istotne, taka forma leczenia znalazła też zastosowanie w przypadku dzieci i nastolatków, między innymi jako metoda walki z zaburzeniami lękowymi czy zespołu stresu pourazowego.

Wybrane wskazania do terapii CBT:

• zespół lęku uogólnionego,
• lęk społeczny,
• zespół lęku napadowego,
• depresja,
• ADHD,
• bezsenność,
• bulimia,
• zaburzenia odżywiania z napadami objadania się,
• osobowość typu borderline,
• ból chroniczny,
• choroby reumatyczne,
• napięciowy ból głowy,
• przerwanie rdzenia kręgowego,
• osobowość unikająca,
• zaburzenia psychotyczne,
• schizofrenia,
• zespół uzależnienia fizjologicznego,
• zespół stresu pourazowego,
• bezsenność.

Terapia behawioralna dla dzieci

Terapia behawioralna wykorzystywana jest zarówno wśród osób dorosłych, jak i dzieci. W przypadku dzieci sprawdza się między innymi w przypadku zaburzeń lękowych. Wskazaniem do zastosowania techniki CBT może być także dysmorfofobia, czyli zaburzenie psychiczne objawiające się nieustannymi obawami o estetykę swojego wyglądu czy budowy ciała. Psycholog poznawczo-behawioralny bywa również wyborem rodziców, których dzieci cierpią na rozmaite zaburzenia odżywiania, takie jak na przykład bulimia. Dowody na skuteczność techniki CBT wśród dzieci i młodzieży dotyczą też między innymi trichotillomanii objawiającej się patologicznym wyrywaniem sobie włosów czy zespołu stresu pourazowego.

Wybrane wskazania do terapii CBT wśród dzieci i młodzieży:

• depresja i myśli samobójcze,
• zaburzenia odżywiania,
• otyłość,
• zespół tików,
• trichotillomania,
• zaburzenia lękowe,
• dysmorfofobia,
• zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne,
• zespół stresu pourazowego.

Ile trwa terapia behawioralno-poznawcza?

Terapia poznawczo-behawioralna zaliczana jest do terapii krótkoterminowych. Zazwyczaj trwa ona od 2 do 6 miesięcy, choć w wybranych przypadkach istnieje konieczność kontynuowania sesji terapeutycznych przez dłuższy okres. Wśród pacjentów z zaburzeniami osobowości psychoterapia CBT może zająć nawet 2 lata lub więcej, w zależności od indywidualnych potrzeb. Spodziewana długość planowanej kuracji jest zazwyczaj określana przez psychologa poznawczo-behawioralnego po kilku pierwszych spotkaniach z pacjentem.

Terapia psychodynamiczna czy poznawczo-behawioralna?

Terapia psychodynamiczna skupia się na odnajdowaniu nieuświadomionych mechanizmów rządzących zachowaniem i emocjami danej osoby, podczas gdy psychoterapia poznawczo-behawioralna skoncentrowana jest na schematach myślenia oraz na tym, jaki mają one wpływ na zachowanie pacjenta. Są więc to dwie różne formy pomocy, a każda z nich bywa stosowana między innymi w przypadku leczenia depresji czy zaburzeń osobowości. Dobór odpowiedniej metody powinien zawsze wynikać z realnych potrzeb danej osoby – co jest weryfikowane w przebiegu psychoterapii.

Terapia poznawczo-behawioralna – cena

Koszt psychoterapii poznawczo-behawioralnej wynosi średnio ok. 180 zł za jedną wizytę, przy czym ceny za pojedyncze sesje terapeutyczne rozpoczynają się już od 150 zł. Cena wizyty jest uzależniona od rozmaitych czynników, przy czym wpływ na nią ma między innymi lokalizacja wybranego gabinetu. W celu uzyskania szczegółowych informacji z tym związanych warto bezpośrednio skontaktować się z daną kliniką i poprosić o przedstawienie aktualnego cennika usług.