Antykoncepcja a wybór metody w zależności od wieku i zdrowia kobiety

Różnorodność metod antykoncepcyjnych dla kobiet

Antykoncepcja naturalna:

• metoda Rötzera,
• metoda Billingsów,
• metoda rytmu płciowego,
• metoda termiczna,
• stosunek przerywany.

Antykoncepcja hormonalna:

• doustne preparaty dwuskładnikowe,
• plastry,
• mini pill,
• implanty,
• iniekcje domięśniowe,
• ringi dopochwowe,
• wkładka domaciczna z gestagenem.

Antykoncepcja chemiczna:

• żele,
• czopki,
• maści,
• tabletki pianotwórcze,
• aerozole.

Antykoncepcja mechaniczna:

• błony dopochwowe,
• gąbki dopochwowe,
• prezerwatywy damskie,
• kapturki naszyjkowe.

Antykoncepcja chirurgiczna:

• podwiązanie jajowodów,
• sterylizacja histeroskopowa,
• histerektomia (usunięcie macicy).

Dlaczego wybór metody antykoncepcji może zależeć od wieku i stanu zdrowia?

Warto mieć natomiast na uwadze, że pomimo wielu możliwości w zakresie antykoncepcji żeńskiej nie każda metoda sprawdzi się w przypadku każdej pacjentki. Idealna antykoncepcja jest bezpieczna, skuteczna, odwracalna, prosta w zastosowaniu, łatwo dostępna i stosunkowo tania. Co jednak kluczowe, powinna ona nie szkodzić i zapewniać oczekiwany efekt w postaci zabezpieczenia kobiety przed niechcianą ciążą. Szczególną ostrożność należy zachować w przypadku kobiet w okresie okołomenopauzalnym, ze względu na zachodzące w ich organizmie zmiany, a także w przypadku pacjentek po przebytych ciężkich chorobach, chorujących przewlekle bądź obciążonych wysokim ryzykiem wystąpienia zdarzeń niepożądanych.

Kryteria medyczne wyboru metody antykoncepcji:

• skuteczność metody,
• odwracalność metody,
• bezpieczeństwo stosowania metody,
• akceptacja pacjentki dotycząca wyboru danej metody,
• korzyści pozaantykoncepcyjne wynikające ze stosowania danej metody.

Zdrowie kobiet a wybór metody antykoncepcji

Jednym z przeciwwskazań do stosowania wybranych metod antykoncepcji są nieprawidłowości anatomiczne macicy, a w tym zniekształcenie jamy macicy. Zgodnie ze stanowiskiem WHO kobiety borykające się z takim problemem nie powinny korzystać z IUD – systemu z lewonorgestrelem oraz IUD z miedzią. Jednocześnie teoretycznie bezpieczne powinno być stosowanie dwuskładnikowych tabletek, plastrów i ringów, a także tabletek progestagennych – pod warunkiem, że nie istnieją inne przeciwwskazania do skorzystania z danej metody antykoncepcji. Również choroby piersi mogą stanowić przeszkodę do wyboru niektórych form zabezpieczenia. Podstawowym przykładem jest rak piersi (aktualny), w przypadku którego kobieta nie powinna decydować się na dwuskładnikowe tabletki, plastry i ringi, tabletki progestagenne, IUD – system z lewonorgestrelem, iniekcje oraz implanty.

Czy istnieją przeciwwskazania do pewnych metod antykoncepcji?

Istnieją więc konkretne przeciwwskazania do stosowania poszczególnych metod antykoncepcji. Właśnie dlatego dobór odpowiedniej formy zabezpieczenia przed niechcianą ciążą powinien odbywać się wspólnie z lekarzem ginekologiem, po uprzednio przeprowadzonym wywiadzie i badaniu ginekologicznym. Co istotne, WHO dzieli metody antykoncepcji ze względu na bezpieczeństwo ich stosowania w przypadku konkretnych schorzeń czy dolegliwości innego rodzaju, klasyfikując je w różnych grupach.

Niektóre metody, w odniesieniu do konkretnej okoliczności, zaliczane są do grupy braku przeciwwskazań do wykorzystania danej metody. Inne z kolei uznawane są za takie, w przypadku których korzyści przewyższają ryzyko bądź takie, w przypadku których ryzyko przewyższa korzyści. WHO wymienia też takie schorzenia, które stanowią bezwzględne przeciwwskazanie do stosowania poszczególnych metod. Przykładem są powikłania choroby zastawek serca, uniemożliwiające wybór dwuskładnikowych tabletek, plastrów i ringów.

Możliwe przeciwwskazania do wybranych metod antykoncepcji:

• wiek,
• nieprawidłowości anatomiczne macicy,
• choroby piersi,
• karmienie piersią,
• rak szyjki macicy,
• marskość wątroby,
• zakrzepica żył głębokich,
• epizod zatorowości płucnej,
• cukrzyca,
• rak endometrium,
• choroby pęcherzyka żółciowego,
• choroba trofoblastyczna,
• nawracające bóle głowy,
• cholestaza w wywiadzie,
• hiperlipidemia,
• nadciśnienie tętnicze,
• choroby jelit,
• choroba niedokrwienna serca,
• guzy wątroby,
• wybrane czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych,
• choroba zapalna żył,
• przebyte niedawno poronienie septyczne,
• choroby przenoszone drogą płciową,
• udar,
• toczeń,
• mutacje sprzyjające trombofilii,
• gruźlica,
• terapia przeciwdrgawkowa.

Antykoncepcja hormonalna a zdrowie kobiet

Ze względu na dużą popularność antykoncepcji hormonalnej warto wskazać na konkretne przeciwwskazania do zastosowania takiej metody. Wśród najczęściej wymienianych przeszkód do skorzystania z metody hormonalnej znajduje się w szczególności udar mózgu, choroba wieńcowa, nieleczone wysokie ciśnienie krwi, cukrzyca, rak piersi, zakrzepowe zapalenie żył oraz zaburzenia zakrzepowo-zatorowe. Przy czym zgodnie ze stanowiskiem WHO przeciwwskazaniem bezwzględnym do stosowania antykoncepcji hormonalnej w postaci tabletek, plastrów i aplikatorów dopochwowych jest przede wszystkim:

• ciąża,
• rak piersi,
• trombofilia,
• długotrwałe unieruchomienie,
• przebyta lub czynna zakrzepica,
• cukrzyca ze zmianami naczyniowymi,
• nieustabilizowane bądź leczone wysokie nadciśnienie,
• otoskleroza (dot. preparatów zawierających estrogeny.

Konsultacje z lekarzem przed rozpoczęciem stosowania antykoncepcji

Niezależnie jednak od planowanej formy antykoncepcji jej dobór zawsze powinien wynikać z konsultacji z lekarzem ginekologiem. Kluczowe jest wówczas przede wszystkim przeprowadzenie badania podmiotowego, obejmującego w szczególności wywiad personalny i rodzinny, zwłaszcza w zakresie występowania w rodzinie zakrzepicy. Wybierając metodę antykoncepcji, należy wykonać następujące badania:

• wywiad personalny i rodzinny,
• badanie ginekologiczne,
• USG dopochwowe,
• cytologia,
• pomiar ciśnienia krwi,
• badanie piersi,
• w wybranych przypadkach: ocena funkcji wątroby, lipidogram.

Antykoncepcja a młode kobiety

W przypadku nastolatek specjaliści zalecają wybór metody antykoncepcyjnej w postaci prezerwatyw, środków plemnikobójczych, tabletek antykoncepcyjnych oraz innych środków hormonalnych, takich jak między innymi pierścień antykoncepcyjny czy plastry antykoncepcyjne. Kluczowy jest natomiast stan zdrowia młodej kobiety, prowadzony przez nią tryb życia oraz inne czynniki wpływające na dobór odpowiedniego zabezpieczenia. Przykładowo – jeśli dana osoba pływa regularnie, to z reguły odradza się jej stosowanie plastrów antykoncepcyjnych, które mogłyby po prostu odkleić się na basenie.

Szczególną ostrożność należy zachować podczas doboru tabletek antykoncepcyjnych oraz innych hormonalnych środków antykoncepcyjnych dla nastolatek. W przypadku bardzo młodych osób istnieje ryzyko, że organizm pacjentki nie jest jeszcze wystarczająco dojrzały pod względem fizycznym, by wdrożyć stosowanie „hormonów”. Zaleca się, by z przyjmowaniem takich środków zaczekać do momentu, w którym układ podwzgórza – przysadka – jajniki regulujący cyklem miesiączkowym kobiety jest na tyle rozwinięty, by w prawidłowy sposób zarządzać pracą hormonów.

Rozsądną formą zabezpieczenia w przypadku młodych osób jest zdaniem wielu specjalistów korzystanie z prezerwatyw, które blokują dostęp plemników do komórki jajowej, a jednocześnie chronią partnerów przed chorobami wenerycznymi. Dużą zaletą takiej metody jest jej bezproblemowa dostępność. Prezerwatywy można kupić nie tylko w aptece, ale i w wielu innych miejscach, takich jak na przykład drogerie. Co jednak kluczowe dla młodych osób, nie ma potrzeby uzyskania na nie recepty – co oczywiście nie zwalnia z obowiązku wykonywania regularnych badań.

Antykoncepcja a kobiety w wieku reprodukcyjnym

Stosunkowo dużo możliwości w kontekście ochrony antykoncepcyjnej pojawia się w przypadku kobiet w wieku reprodukcyjnym, starszych niż nastolatki, natomiast nieprzekraczających 35. roku życia. Takie pacjentki mogą zdecydować się zarówno na metody hormonalne, jak i metody chemiczne, mechaniczne, chirurgiczne oraz naturalne – pod warunkiem braku przeciwwskazań do zastosowania wybranej formy zabezpieczenia.

Niemniej szczególną ostrożność należy zachować w sytuacji, w której kobieta rozważa antykoncepcję chirurgiczną. Decyzja o takiej postaci ochrony przed niechcianą ciążą powinna zostać podjęta rozważnie i z uwzględnieniem wszelkich konsekwencji dokonanego wyboru. W wielu przypadkach odradzana jest ona kobietom, które mogą w przyszłości zmienić zdanie odnośnie do chęci posiadania potomstwa. Z drugiej strony szczególnej oceny wymaga planowanie antykoncepcji naturalnej. Taka metoda zalecana jest przede wszystkim pacjentkom, które:

• ze względów światopoglądowych nie chcą stosować innych metod zabezpieczenia,
• w przypadku uzyskania nieplanowanej ciąży będą ją w stanie zaakceptować,
• ze względów zdrowotnych nie mogą stosować innych form antykoncepcji, a w tym OC.

Antykoncepcja a kobiety w wieku 35+

W przypadku antykoncepcji dla kobiet w wieku powyżej 35. roku życia, palących papierosy oraz kobiet karmiących piersią bezpieczną i skuteczną metodą antykoncepcji jest zdaniem specjalistów przyjmowanie tabletek hormonalnych, stosowanie iniekcji zawierających wyłącznie progestagen oraz wykorzystanie wkładki domacicznej. Warto przy tym zaznaczyć, że wśród pacjentek, które mają już potomstwo i planują powiększenie rodziny, dwuskładnikowe tabletki antykoncepcji DTA stanowią rekomendowaną formą zabezpieczenia, natomiast ze wskazaniem na preparaty nisko- i średniodawkowe. W wybranych okolicznościach zalecane jest wówczas stosowanie wkładek domacicznych. Natomiast w grupie kobiet, które rodziły, ale nie planują już macierzyństwa, zaleca się (z uwzględnieniem wieku) przyjmowanie DTA z progestagenami drugiej i trzeciej generacji, progestagenów oraz wkładek domacicznych (w tym z levonorgestrelem). 

Antykoncepcja a kobiety w okresie menopauzalnym

Wyjątkowej ostrożności wymaga również dobór antykoncepcji wśród kobiet w okresie przedmenopauzalnym, które zazwyczaj są już matkami i nie planują powiększenia rodziny – lub nie są nimi i nie planują nimi zostać. Zdecydowanie się na konkretną formę zabezpieczenia powinno wówczas wynikać ze szczegółowej analizy ewentualnego ryzyka. W przypadku takich pacjentek specjaliści zalecają zazwyczaj podawanie nisko- i średniodawkowych DTA bądź wkładek zawierających levonorgestrel (dot. kobiet wymagających przyjmowania progestagenów).