Atopowe zapalenie skóry u dzieci – przyczyny, objawy i leczenie

Czym jest atopowe zapalenie skóry u dzieci?

Atopowe zapalenie skóry (AZS) to jedna z najczęstszych chorób skóry u dzieci. Charakterystyczny dla jej przebiegu jest świąd, suchość skóry i pojawiające się na niej wypryski wymagające długotrwałego leczenia. AZS zazwyczaj występuje u dzieci przed ukończeniem przez nie okresu dojrzewania – choć osoby dorosłe również mogą cierpieć na tę chorobę. Co istotne, w przypadku małych pacjentów z atopowym zapaleniem skóry istnieje duże prawdopodobieństwo pojawienia się z czasem objawów chorób atopowych ze strony układu oddechowego: alergicznej dychawicy oskrzelowej oraz alergicznego nieżytu nosa.

Typowe lokalizacje zmian atopowych:

• twarz (policzki), szyja, płatki uszne,
• zgięcia rąk i nóg,
• owłosiona skóra głowy,
• wewnętrzna strona kończyn,
• grzbiety rąk i stóp,
• całe ciało (dot. ciężkich przypadków).

Przyczyny atopowego zapalenia skóry u dzieci

Najczęstszymi powodami rozwoju AZS u niemowlaka lub starszego dziecka są w szczególności skłonności genetyczne. Jeżeli w najbliższej rodzinie dziecka wystąpiło atopowe zapalenie skóry, istnieje duże prawdopodobieństwo rozwoju choroby u takiej osoby. Za rozwój AZS odpowiadać też może defekt ektodermalny, czyli nieprawidłowa budowa skóry prowadząca do jej nadmiernego wysuszenia. Dzieci mogą chorować na atopowe zapalenie skóry również z powodu alergii, zarówno pokarmowych, jak i wziewnych czy nadwrażliwości na wybrane składniki kosmetyków, środków czystości czy czynniki uczulające unoszące się w powietrzu.

Najczęstsze alergeny powodujące AZS u dzieci:

• soja,
• pszenica,
• orzechy,
• białko mleka krowiego,
• białko jaja kurzego,
• roztocza kurzu,
• sierść zwierząt,
• pyłki roślin.

AZS u dzieci może więc wynikać zarówno z czynników genetycznych, jak i np. z zaburzeń immunologicznych czy alergii. I choć dokładne przyczyny rozwoju atopowego zapalenia skóry nie są znane, wśród możliwych źródeł tej choroby wymienia się podłoże genetyczne, zaburzenia układu immunologicznego, defekt bariery naskórkowej, czynniki środowiskowe, a nawet czynniki psychosomatyczne.

Czynniki środowiskowe:

• warunki klimatyczne,
• zanieczyszczenie środowiska,
• alergeny pokarmowe,
• alergeny powietrznopochodne.

Rozpoznawanie objawów atopowego zapalenia skóry u dzieci

Zmiany atopowe obejmują przede wszystkim świąd, pęcherze, grudki, wyraźną suchość skóry i zaczerwienia. Należy natomiast podkreślić, że na wygląd atopowej skóry u dziecka wpływa przede wszystkim jego wiek: określone zmiany częściej występują w konkretnych okresach życia (dotyczy to również ich lokalizacji). Przykładowo – pogrubienie skóry i naturalne bruzdy są charakterystyczne raczej dla starszych dzieci i osób dorosłych. Właśnie dlatego należy wyróżnić AZS niemowlęce, AZS dziecięce oraz AZS młodzieńcze i wieku dorosłego.

AZS niemowlęce (do 2. r.ż.):

• zmiany skórne pojawiają się około 3. miesiąca życia i mają charakter ostrego stanu zapalnego;
• typowe są sączące się grudki na rumieniowym tle;
• zmiany występują głównie na twarzy, płatkach usznych, wewnętrznych częściach kończyn oraz owłosionej skórze głowy;
• włosy są często cienkie, matowe i łamliwe;
• skóra swędzi, a drapanie prowadzi do powstawania przeczosów, nadżerek i strupów;
• w okolicy pieluszkowej zwykle brak zmian;
• w ciężkich przypadkach zmiany skórne obejmują całe ciało, prowadząc do erytrodermii.

AZS dziecięce (2.–12. r.ż.):

• zmiany skórne mogą być kontynuacją wcześniejszych lub pojawić się po raz pierwszy;
• charakterystyczne są grudki, zaczerwienienia, sucha skóra i świąd;
• na skórze często widoczne są ślady drapania, zgrubienia i ściemnienia naskórka, przypominające korę drzewa;
• zmiany skórne zazwyczaj pojawiają się symetrycznie w dołach podkolanowych i łokciowych, na nadgarstkach, szyi, twarzy oraz grzbietach rąk i stóp;
• może występować ostry stan zapalny z sączeniem, strupami, nadżerkami i infekcją bakteryjną;
• u niektórych dzieci pojawia się złuszczanie naskórka oraz pęknięcia skóry na opuszkach palców i podeszew.

Wybrane choroby przypominające AZS

• Łuszczyca
• Pieluszkowe zapalenie skóry
• Świerzb
• Erytrodermia
• Histiocytoza
• Zespół hiper-IgE
• Chłoniaki, głównie T-komórkowe
• Acrodermatitis enteropathica
• Łojotokowe zapalenie skóry
• Zespół Comela-Nethertona
• Opryszczkowate zapalenie skóry
• Kontaktowe i nieswoiste zapalenie skóry

Jak diagnozuje się atopowe zapalenie skóry u dzieci?

Podstawą diagnozy w przypadku podejrzenia atopowego zapalenia skóry jest obraz kliniczny i szczegółowy wywiad lekarski. Ze względu na różnorodność objawów występujących w przebiegu tej choroby specjaliści stosują bardzo często kryteria diagnostyczne Hanifina i Rajki. Do rozpoznania AZS wystarczą 3 większe i 3 mniejsze kryteria.

Kryteria większe:

• świąd,
• przewlekły, nawrotowy charakter,
• osobniczy lub rodzinny wywiad atopowy,
• charakterystyczna morfologia zmian i ich lokalizacja.

Kryteria mniejsze:

• suchość skóry,
• rybia łuska,
• wczesny wiek występowania zmian,
• skłonność do nawrotowych zakażeń skóry,
• zapalenie czerwieni i warg,
• nawrotowe zapalenie spojówek,
• fałd Dennie-Morgana,
• fałd szyjny,
• świąd po spoceniu,
• nietolerancja pokarmów,
• nietolerancja wełny,
• nieswoisty wyprysk rąk/stóp,
• natychmiastowe reakcje skórne,
• podwyższony poziom IgE,
• wyprysk sutków,
• stożek rogówki,
• zaćma,
• zacienie wokół oczu,
• łupież biały,
• zaostrzenia po zdenerwowaniu,
• biały dermografizm,
• rumień twarzy,
• akcentacja mieszków włosowych.

W przypadku podejrzenia alergicznego tła choroby przeprowadza się tzw. skórne testy punktowe, wykonywane na skórze przedramienia z podejrzanymi alergenami pokarmowymi, pleśniami, sierścią zwierząt oraz pyłkami i roztoczami kurzu domowego. Badania te są jednak wykonywane u dzieci powyżej 4. roku życia. Jeżeli wiek pacjenta nie pozwala na jego realizację, lekarze zlecają nierzadko badanie z krwi i oznaczanie przeciwciał IgE (sIgE) –skierowanych przeciwko konkretnym alergenom lub w ujęciu całkowitym.

Opcje leczenia atopowego zapalenia skóry u dzieci

Leczenie atopowego zapalenia skóry u dzieci zależy przede wszystkim od wieku pacjenta oraz rozległości i nasilenia zmian skórnych. Podstawową formą terapii jest wówczas prawidłowa pielęgnacja skóry, za pomocą odpowiednich kremów na atopowe zapalenie skóry dla dzieci, balsamów do skóry atopowej dla dzieci lub innych kosmetyków o takim samym przeznaczeniu. Istotne jest nawilżanie i natłuszczanie skóry emolientami, przy czym zaleca się stosowanie środków miejscowych o pH 5,5, które dodatkowo łagodzą uporczywy świąd.

Jeżeli na skórze obserwuje się ogniska zapalne wraz ze świądowymi grudkami czy lichenizacją, niezbędne jest wykorzystanie środków przeciwzapalnych – odpowiednio dobranych przez lekarza dermatologa. Z koeli ze względu na intensywny świąd dzieci chore na AZS przyjmują bardzo często leki przeciwhistaminowe. Co istotne, wybrane z takich produktów wykazują dodatkowo działanie uspokajające. W przypadku dzieci ze zdiagnozowaną alergią można również rozważyć immunoterapię swoistą, czyli tzw. odczulanie. W cięższych przypadkach zaleca się stosowanie fototerapii. Erytrodermia natomiast, czyli niemal całkowite pokrycie ciała zmianami atopowymi wymaga zwykle hospitalizacji dziecka, wraz z uwzględnieniem silnych środków przeciwzapalnych.

Leczenie medyczne i pozamedyczne – metody

• Natłuszczanie i nawilżanie skóry
• Stosowanie preparatów przeciwzapalnych
• Przyjmowanie leków przeciwhistaminowych
• Fototerapia, czyli naświetlanie promieniami ultrafioletowymi
• Hospitalizacja dziecka, wraz z użyciem silnych środków przeciwzapalnych
• Immunoterapia swoista, czyli tzw. odczulanie

Metody naturalne i domowe sposoby

Domowe leczenie AZS u niemowląt i starszych dzieci powinno polegać na właściwej pielęgnacji skóry, z zastosowaniem specjalnie do tego przeznaczonych, niepodrażniających kosmetyków. Istotne jest też unikanie czynników wywołujących lub nasilających objawy choroby: kontaktowych, wziewnych i pokarmowych. Takie działania są niezbędne nawet wtedy, kiedy u dziecka nie występują aktualnie objawy atopowego zapalenia skóry: choroba ta ma przewlekły, nawrotowy charakter. Warto również podkreślić, że leczenie domowe powinno być jedynie uzupełnieniem terapii zaleconej przez lekarza dermatologa czy alergologa.

Jak radzić sobie z atopowym zapaleniem skóry u dzieci na co dzień?

Po zakończonym leczeniu AZS wskazana jest stała, codzienna pielęgnacja skóry odpowiednimi preparatami, czyli emolientami – mogą to być m.in. lotiony, mleczka i tłuste kremy. W ten sposób ograniczane jest wchłanianie alergenów przez skórę i zmniejszone zostają dolegliwości świądowe. Niezbędne jest przy tym unikanie czynników drażniących i uczulających alergenów. Pomocna może okazać się np. dieta eliminacyjna czy usunięcie dywanów z otoczenia, w którym na stałe przebywa dziecko – dotyczy to natomiast wyłącznie tych przypadków, w których potwierdzono uczulenie na wybrane alergeny.