Borelioza – objawy, diagnoza i skuteczne metody leczenia

Czym jest borelioza?

Borelioza, nazywana także chorobą z Lyme i krętkowicą kleszczową, to wielokierunkowa choroba wywoływana przez krętki z rodzaju Borrelia. Ma więc charakter odzwierzęcy, z cechami autoimmunizacji, przenosząc się na człowieka za pośrednictwem kleszczy z rodzaju Ixodes. Kleszcz pobiera krew zakażonego zwierzęcia, najczęściej niewielkich gryzoni, ptaków i zwierząt dzikich, sam ulega zakażeniu, po czym w trakcie żerowania przekazuje krętki następnemu żywicielowi – np. człowiekowi. W ten sposób dochodzi do rozwoju choroby.

Co istotne, boreliozę uznaje się za najczęściej występującą chorobę przenoszoną przez kleszcze w Ameryce Północnej, Azji i Europie.

Objawy boreliozy

Po mniej więcej 7–10 dniach od ukłucia przez zakażonego kleszcza na skórze, właśnie w miejscu ukłucia, pojawia się charakterystyczna zmiana, która stopniowo powiększa się, tworząc czerwoną bądź sinoczerwoną plamę – tzw. rumień wędrujący. Pacjenci skarżą się też na objawy uogólnione, takie jak zmęczenie, gorączka, ból mięśni, ból głowy oraz sztywność karku. Jeżeli leczenie nie zostanie rozpoczęte odpowiednio wcześnie, może dojść nawet do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych oraz mózgu, zapalenia stawów i nerwów, a także zaburzenia rytmu pracy serca. Warto przy tym zaznaczyć, że nieleczone borelioza przebiega w trzech etapach, jako choroba:

• wcześnie zlokalizowana – etap ten trwa od 1 do 28 dni po ukąszeniu kleszcza; bakterie nie zdążyły jeszcze rozprzestrzenić się po organizmie, a więc szanse na wyleczenie są wówczas największe;
• wcześnie rozsiana – etap ten trwa od 3 do 12 tygodni po ukąszeniu; bakterie zaczynają się już wówczas rozprzestrzeniać po organizmie;
• późno rozsiana – etap ten trwa nawet lata; rozprzestrzeniające się po organizmie bakterie docierają do nerwów czy stawów, powoli je wyniszczając.

Wczesne objawy boreliozy

Pierwsze objawy boreliozy obejmują przede wszystkim charakterystyczny rumień po kleszczu, tzw. rumień wędrujący. To zaczerwienienie na skórze w postaci owalnego pierścienia pojawia się dokładnie w tym miejscu, w którym doszło do ugryzienia. Wraz z upływem czasu rozprzestrzenia się ono na kolejne obszary. W wybranych przypadkach zaczerwienieniu towarzyszą pęcherze, a nawet zmiany martwicze. Natomiast objaw ten pojawia się tylko u co drugiej osoby zakażonej boreliozą.

Kolejne symptomy występują po ok. 10–14 dniach od ugryzienia. Co istotne, przypominają one grypę, dlatego nierzadko trudno postawić jednoznaczną diagnozę na odpowiednio wczesnym etapie choroby. Mogą wówczas występować dreszcze, gorączka, ból gardła oraz powiększone węzły chłonne. W przypadku wczesnego zdiagnozowania choroby zauważa się także zmiany widzenia, zmęczenie, a także bóle mięśni i głowy. Na tym etapie nie dochodzi jeszcze do poważniejszych zmian, natomiast są one możliwe, jeśli borelioza osiągnie późniejsze stadium.

Pierwsze objawy boreliozy:

• rumień wędrujący,
• dreszcze,
• gorączka,
• ból gardła,
• bóle mięśni,
• bóle głowy,
• zmiany widzenia,
• zmęczenie,
• powiększone węzły chłonne.

Późne objawy boreliozy

Jeżeli choroba nie zostanie szybko zdiagnozowana i leczona zgodnie z zasadami terapii pacjentów z boreliozą, może dojść nawet do zakażenia serca i jego nieprawidłowego rytmu. Prawdopodobny jest też wówczas rozwój schorzeń neurologicznych, takich jak neuropatia czaszkowa czy porażenie nerwu twarzowego. Wśród symptomów boreliozy w jej późniejszym stadium wymienia się również silne bóle głowy, drętwienie szyi, liczne zmiany na skórze, zapalenie opon mózgowych, zapalenie stawów, a także drętwienie, mrowienie i ból dłoni czy stóp. W wybranych przypadkach dochodzi również do encefalopatii, która może prowadzić do utraty pamięci krótkotrwałej, zamglenia umysłu, zaburzeń snu oraz trudności z koncentracją.

Późniejsze objawy boreliozy:

• silne bóle głowy,
• liczne zmiany na skórze,
• drętwienie szyi,
• zapalenie stawów,
• zaburzony rytm serca,
• porażenie nerwu twarzowego,
• neuropatia czaszkowa,
• encefalopatia,
• drętwienie, mrowienie i ból dłoni oraz stóp,
• zapalenie opon mózgowych.

Objawy późno rozsianej boreliozy:

• silne bóle głowy, migreny,
• zawroty głowy,
• bóle migrujące w stawach,
• sztywna, bolesna szyja,
• cykliczne bóle kostno-stawowe,
• obrzęk i ból stawów, zwykle kolanowych,
• zespół chronicznego zmęczenia,
• zaburzenia rytmu serca,
• zamglenie, problemy z koncentracją,
• trudności z zapamiętywaniem,
• drętwienie rąk, nóg, dłoni lub stóp,
• zaburzenia snu.

Diagnostyka boreliozy

Borelioza rozpoznawana jest przede wszystkim na podstawie objawów klinicznych oraz wynikach badań serologicznych w kierunku swoistych przeciwciał. Zgodnie z uznanymi na całym świecie kryteriami amerykańskiego CDC (Centers of Disease Control) rozpoznanie wczesnej boreliozy może bazować jedynie na samej obecności rumienia wędrującego: w czasie jego ujawnienia się badania serologiczne mogą jeszcze nie dawać pozytywnego wyniku, pomimo rozwijającej się choroby. W późniejszych stadiach krętkowicy kleszczowej do rozpoznania konieczne jest pojawienie się typowych objawów klinicznych wraz z serologicznym potwierdzeniem zakażenia.

Testy serologiczne

Badania serologiczne wykonywane w ramach diagnostyki boreliozy są dwuetapowe. Na początku zaleca się przeprowadzenie ilościowego testu przesiewowego ELISA – w celu wykrycia swoistych przeciwciał w surowicy krwi. Ujemny wynik oznacza wówczas, że czynna borelioza jest nieprawdopodobna i nie ma potrzeby jego potwierdzenia za pomocą kolejnego testu. Kiedy jednak wynik jest dodatni lub wątpliwy, niezbędne jest ponowne przeprowadzenie badania, tym razem metodą immunoblot – np. testem Western Blot lub multiplex. Dodatni wynik można uznać za obowiązujący, ujemny natomiast wyklucza boreliozę.

Diagnostyka obrazowa i inne badania

W wybranych przypadkach stosuje się też metodę PCR, która umożliwia wykrycie DNA krętków, natomiast nie pozwala na odróżnienie aktywnego, zaraźliwego zakażenia od występowania resztek DNA nieżywych drobnoustrojów. Należy przy tym wspomnieć o innych metodach, które mogą zostać hipotetycznie zastosowane w procesie diagnostycznym. Należy do nich m.in. popularny test LTT (Lymphocyte Transformation Test), który polega na ocenie odpowiedzi limfocytów na antygeny krętkowe in vitro. Test ten nie został jednak dotychczas zweryfikowany, przez co nie jest zalecany w diagnostyce boreliozy.

Metody leczenia boreliozy

Podstawą leczenia boreliozy jest odpowiednio zaplanowana antybiotykoterapia. Jej celem jest wówczas wyeliminowanie zakażenia krętkami. Stosuje się też wtedy leczenie objawowe, łagodzące objawy towarzyszące. Przykładowo – w przypadku zapalenia stawów zaleca się zastosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Maksymalny czas antybiotykoterapii w przypadku boreliozy wynosi 28 dni. Czas powrotu do zdrowia natomiast zajmuje zwykle od kilku tygodni do nawet kilku miesięcy po zakończonej terapii antybiotykami. Do najczęściej stosowanych leków w procesie leczenia boreliozy zalicza się następujące środki:

• amoksycylina,
• doksycyklina,
• aksetyl cefuroksymu,
• azytromycyna – w przypadku nadwrażliwościi na antybiotyki B-laktamowe.

Leczenie antybiotykami

Zazwyczaj u osób cierpiących na wczesną boreliozę zaleca się przyjmowanie doksycykliny – która, co istotne, działa również na inne choroby przenoszone przez kleszcze, np. na ludzką erlichiozę. Choć należy mieć na uwadze, że doksycyklina nie może być przyjmowana przez pacjentki w ciąży i w okresie laktacji. Nie podaje się jej również dzieciom poniżej 8. roku życia. W przypadku osób, które nie tolerują tego leku, wdrażana jest terapia innymi antybiotykami – w zależności od postaci rozwijającej się choroby, a dokładnie obszarów, które atakuje.

W Polsce antybiotykoterapia przeprowadzona jest najczęściej zgodnie z metodą opracowaną przez IDSA (Infectious Diseases Society of America). Pacjent przyjmuje wówczas wyłącznie jeden rodzaj leku – przez kilka tygodni, zazwyczaj nie dłużej niż przez 6 tygodni. Możliwe jest natomiast zastosowanie bardziej agresywnej metody opracowanej przez ILADS (nternational Lyme and Associated Diseases Society). Zgodnie z jej zasadami pacjentowi podawane są jednocześnie różne antybiotyki – w dużych dawkach, aż do ustąpienia objawów choroby, łącznie nawet przez kilka lat.

Terapie wspomagające

Istnieją również terapie wspomagające, które mogą pomóc w łagodzeniu objawów i poprawie jakości życia pacjentów. Przykładem jest terapia mitochondrialna IHHT, dzięki której dochodzi do obudowy mitochondriów – osłabionych w wyniku rozwijającej się choroby. W rezultacie organizm pacjenta otrzymuje dokładnie tyle energii, ile jest mu potrzebne do regeneracji tkanek i może dzięki temu funkcjonować na optymalnym poziomie. Inną formą terapii wspomagającej leczenie boreliozy są sesje w komorze hiperbarycznej. Dzięki niej krętki odpowiedzialne za rozwój choroby przerywają cykl reprodukcyjny i ulegają zniszczeniu bądź są spychane do stadium nieaktywnych zarodników.

Czy borelioza jest uleczalna?

Borelioza jest więc uleczalna. W większości przypadków wystarczające okazuje się wdrożenie odpowiednio opracowanej antybiotykoterapii. Warto natomiast podkreślić, że zastosowane leczenie może być związane z pojawieniem się określonych skutków ubocznych, takich jak np. ból głowy, bóle stawów, senność, ból mięśniowo-szkieletowy, zaburzenia poznawcze czy przewlekłe zmęczenie. Jest to jednak zjawisko naturalne i może utrzymywać się przez kilka tygodni lub kilka miesięcy po zakończonej terapii.

Jak zapobiegać boreliozie?

Niestety nie istnieje szczepionka na choroby wywołane przez krętki Borellia. Jedyną metodą z zakresu profilaktyki jest obecnie zapobieganie ukąszeniom przez kleszcze. Kluczowe znaczenie ma również obserwowanie swojego ciała tuż po spacerze, podczas którego mogło dojść do ugryzienia.