IUI vs. IVF – porównanie inseminacji domacicznej z in vitro

Wprowadzenie do leczenia niepłodności

Niepłodność oznacza niemożność zajścia w ciążę przez co najmniej rok regularnych stosunków płciowych (czyli ok. 2–4 razy w tygodniu), bez stosowania antykoncepcji. Tak to zjawisko definiowane jest przez Światową Organizację Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO), która jeszcze kilka lat temu prezentowała stanowisko, zgodnie z którym rozpoznanie niepłodności może nastąpić dopiero po co najmniej 2 latach starań o potomstwo. Z biegiem czasu dostrzeżono jednak, że w pierwszym roku prób zajścia w ciążę do poczęcia doszło u ponad 80% par. Stwierdzono też wówczas, że jednym z głównych źródeł niepłodności żeńskiej jest wiek kobiety.

Jedną z metod terapii pacjentów, u których stwierdzono niepłodność, jest leczenie farmakologiczne. Taki proces może polegać na samej indukcji owulacji, ale też na substytucji hormonalnej, co ma na celu wyeliminowanie zaburzeń endokrynologicznych. W wybranych przypadkach, w zależności od źródła problemu, możliwe jest też leczenie operacyjne oraz naprotechnologia. Pary bezskutecznie starające się o potomstwo sięgają również po techniki rozrodu wspomaganego medycznie: inseminację oraz zapłodnienie pozaustrojowe. Inseminacja plemników może mieć charakter domaciczny, naszyjkowy lub dojajowodowy. Również metoda in vitro bywa realizowana z zastosowaniem rozmaitych technik: w postaci metody ICSI, IMSI, IVF i PICSI.

Główne metody leczenia niepłodności:

• farmakoterapia;
• naprotechnologia;
• leczenie operacyjne;
• inseminacja plemników, a w tym:
• inseminacja domaciczna (IUI),
• inseminacja naszyjkowa,
• inseminacja dojajowodowa;
• zapłodnienie pozaustrojowe (in vitro), a w tym:
• in vitro metodą ICSI,
• in vitro metodą IVF,
• in vitro metodą IMSI,
• in vitro metodą PICSI.

IUI – co to jest i jak działa?

Inseminacja domaciczna (IUI) to jedna z głównych technik wspomaganego rozrodu. Polega ona na pobraniu plemników od mężczyzny, na przykład z jąder lub najądrzy, a następnie na wstrzyknięciu oddanego nasienia do jamy macicy kobiety. Do zapłodnienia dochodzi więc z pominięciem odbywania stosunku płciowego, niemniej cechą charakterystyczną procedury jest naturalne zapłodnienie komórki jajowej przez plemnik w jajowodzie – w przeciwieństwie do metody zapłodnienia pozaustrojowego, która związana jest z połączeniem komórki i plemnika w warunkach laboratoryjnych. IUI uznawana jest za metodę bezpieczną i bezbolesną.

Inseminację nasieniem dawcy lub partnera wykonuje się między innymi w przypadku zaburzeń owulacji. IUI jest metodą rozrodu wspomaganego medycznie zalecaną pacjentkom wytwarzającym przeciwciała przeciwplemnikowe obecne w pochwie, które utrudniają zajście w ciążę. Również niepłodność idiopatyczna – czyli taka o nieustalonej przyczynie – stanowi jedno z podstawowych wskazań do przeprowadzenia procedury inseminacji domacicznej. Na zabieg IUI decydują się też te pary, w przypadku których pojawia się słabość bądź zbyt mała liczebność plemników u mężczyzny.

Badania przed inseminacją – kobiety:

• cytologia (ważna przez 2 lata),
• badanie na HIV,
• badanie na toksoplazmozę,
• badanie na przeciwciała różyczki,
• badanie na obecność wirusa HCV,
• badanie na obecność wirusa HBsAg,
• test na VDRL (w kierunku kiły, ważny przez 6 miesięcy),
• badanie drożności jajowodów (HSG),
• badanie stopnia czystości pochwy (ważne do 2 miesięcy),
• badanie posiewu z szyjki macicy (ważne do 2 miesięcy),
• badanie na występowanie chlamydii (ważne przez rok).

Badania przed inseminacją – mężczyźni:

• badanie na obecność wirusa HIV,
• badanie na występowanie chlamydii,
• badanie na obecność wirusa HCV,
• badanie na obecność wirusa HBsAg,
• test na VDRL.

IVF – co to jest i jak działa?

Zdecydowanie bardziej skomplikowana jest procedura in vitro, w ramach której dochodzi do wytworzenia zarodka poza żeńskim układem rozrodczym, a następnie do jego umieszczenia w jamie macicy pacjentki. Zabieg poprzedzany jest natomiast stymulacją hormonalną kobiety, która ma na celu uzyskanie jak największej liczby gamet. W ramach techniki IVF zapłodnienie wynika z dodania plemników do pobranych komórek jajowych – w odróżnieniu od na przykład techniki ICSI, która polega na wstrzyknięciu wybranego plemnika do cytoplazmy komórki jajowej. Zapłodnienie pozaustrojowe zalecane jest w szczególności tym parom, w przypadku których pozostałe formy wsparcia nie przyniosły oczekiwanego rezultatu. Co istotne, z metody in vitro mogą skorzystać kobiety z uszkodzonymi jajowodami.

Badania przed in vitro – kobiety:

• ankieta medyczna;
• badanie ginekologiczne z USG;
• badania laboratoryjne:
• AMH,
• FSH,
• TSH,
• E2,
• prolaktyna,
• cytologia,

a następnie:

• badanie grupy krwi,
• APTT,
• sód,
• potas,
• morfologia;

Badania przed in vitro – mężczyźni:

• ankieta medyczna;
• badanie nasienia;
• konsultacja andrologiczna;
• konsultacja urologiczna;
• badania wirusologiczne:
• HBsAg,
• HCV,
• HIV,
• WR.

Podobieństwa między IUI a IVF

Zarówno w przypadku IUI, jak i metody in vitro nie dochodzi do bezpośrednio stosunku płciowego pomiędzy partnerami – z tą różnicą, że w trakcie inseminacji domacicznej do zapłodnienia dochodzi w warunkach naturalnych, a w ramach zapłodnienia pozaustrojowego poza żeńskim układem rozrodczym. Należy przy tym podkreślić, że choć zabieg IUI różni się w znacznym stopniu od IVF, to obie te metody służą uzyskaniu przez parę upragnionego potomstwa. Kluczowe jest natomiast to, by wybrać odpowiednią formę wsparcia, idealnie dopasowaną do indywidualnej sytuacji pacjentów.

Różnice między IUI a IVF

W procesie inseminacji domacicznej do zapłodnienia dochodzi w jamie macicy, czyli w warunkach naturalnych. W przypadku procedury in vitro natomiast komórka jajowa łączona jest z plemnikiem w laboratorium – dopiero tak wytworzony zarodek jest przenoszony do jamy macicy pacjentki. Inseminacja jest więc zabiegiem nieco prostszym niż zapłodnienie pozaustrojowe. Należy mieć jednak na uwadze, że in vitro, w przeciwieństwie do IUI, pozwala na uzyskanie zdrowej ciąży nawet w przypadku pacjentów z wirusem HIV i HCV, a także u osób z ciężkimi schorzeniami genetycznymi. Osoby bezskutecznie starające się o uzyskanie ciąży zwracają też uwagę na cenę obu metod: cena procedury in vitro jest znacznie wyższa od kosztu inseminacji.

Skuteczność inseminacji domacicznej jest duża niższa od skuteczności metody in vitro, która wynosi w Polsce ponad 38%. W przypadku dużej ruchliwości plemników szanse na zajście w ciążę już po pierwszym zabiegu IUI wynoszą od kilku do 20%. Procedura może być powtarzana, natomiast z zastrzeżeniem, by liczba wszystkich zabiegów nie przekraczała 3–6. Wpływ na powodzenie terapii ma wówczas w szczególności wiek pacjentki, liczba dojrzałych pęcherzyków powstałych po stymulacji hormonalnej oraz jakość użytego nasienia. Kiedy ostatecznie nie dochodzi do poczęcia, zaleca się, by partnerzy skorzystali z innej metody leczenia niepłodności.

Wskazania do zastosowania IUI

Inseminacja domaciczna jest przede wszystkim dla tych par, które pomimo długich starań o dziecko i dobrych wyników dotyczących płodności wciąż pozostają bezdzietne. Metoda ta zalecana jest też osobom, u których występuje niepłodność idiopatyczna. Wskazaniem do skorzystania z opisywanej procedury są również zaburzenia ejakulacji, stwierdzona endometrioza (I i II stopnia), obecność przeciwciał przeciwplemnikowych u pacjentki, a także nieodpowiednie parametry nasienia, nieznacznie odbiegające od normy.

Czynnik kobiecy:

• endometrioza we wczesnym stadium,
• zaburzenia owulacji,
• tzw. wrogość śluzu,
• nieprawidłowości w budowie narządu rodnego,
• niepłodność idiopatyczna.

Czynnik męski:

• obniżone parametry nasienia,
• zaburzenia ejakulacji,
• spodziectwo,
• zaburzenia seksualne,
• brak upłynnego nasienia,
• niepłodność idiopatyczna,
• uszkodzenie rdzenia kręgowego.

Wskazania do zastosowania IVF

Czynnik kobiecy:

• niedrożność jajowodów,
• uszkodzenie jajowodów,
• brak jajowodów,
• zaburzenia owulacji,
• endometrioza,
• zaburzenia hormonalne w cyklu menstruacyjnym,
• zaburzenie funkcjonowania jajników,
• niepłodność idiopatyczna,
• niepłodność immunologiczna,
• nieudane próby inseminacji domacicznej.

Czynnik męski:

• niska jakość nasienia,
• mała ruchliwość plemników,
• nieprawidłowa budowa plemników,
• brak plemników w ejakulacie lub brak ejakulatu,
• niepłodność idiopatyczna,
• niepłodność immunologiczna.

Co istotne, zapłodnienie in vitro zalecane jest również wtedy, kiedy inne dostępne metody leczenia niepłodności okazują się nieskuteczne. Dotyczy to pacjentów, u których źródłem problemu są obniżone parametry nasienia, zaburzenia owulacji, endometrioza I i II stopnia, czynnik jajowodowy czy niepłodność idiopatyczna. Warto natomiast podkreślić, że metoda zapłodnienia pozaustrojowego przeznaczona jest też dla pacjentów płodnych, w przypadku których stwierdzono nosicielstwo zmian genetycznych recesywnych przez partnerów prowadzące do ciężkich, nieodwracalnych wad bądź chorób u planowanego potomstwa. Wskazaniem do rozpoczęcia in vitro u pary płodnej jest też nosicielstwo chorób wirusowych u partnera, a także odroczona płodność ze względu na np. postępujące niszczenie jajników.

Kryteria kwalifikacji do IUI

By możliwe było przeprowadzenie zabiegu IUI niezbędne jest przede wszystkim dostarczenie do wybranej kliniki wyników badań pary starającej się o potomstwo oraz odpowiednie przygotowanie cyklu. Zaleca się, by kobieta wykonała między innymi badanie ginekologiczne wraz z USG, badanie drożności jajowodów, cytologię, wymaz z szyjki macicy czy badania krwi, takie jak na przykład różyczka IgG i IgM, VDRL i CMV IgM.

Również mężczyzna powinien wykonać badanie krwi, a dodatkowo badanie nasienia. Na podstawie zebranego wywiadu specjalista decyduje, czy IUI jest w danym przypadku możliwe, czy para powinna skorzystać z innej metody leczenia niepłodności.

Przeciwwskazania do IUI:

• niedrożne jajowody,
• polipy,
• mięśniaki,
• stany zapalne i zakażenia,
• zaburzenie w błonie śluzowej macicy,
• zaawansowany wiek pacjentki (nie zawsze),
• choroba nowotworowa,
• nieprawidłowe wyniki badania nasienia,
• obecność bakterii w nasieniu.

Kryteria kwalifikacji do IVF

Także w ramach procedury in vitro przeprowadzany jest szereg badań, dzięki którym lekarz kwalifikuje parę do programu zapłodnienia pozaustrojowego. Należy do nich między innymi badanie ginekologiczne wraz z USG, badania laboratoryjne, APTT, morfologia, badanie nasienia, a także badania wirusologiczne: HBsAg, HCV, HIV i WR.

W Polsce z metody in vitro mogą skorzystać pary heteroseksualne, będące albo w związku małżeńskim, albo w związku nieformalnym. Warunkiem przystąpienia do terapii są też przynajmniej roczne starania o potomstwo z zastosowaniem innych metod leczenia niepłodności. Wyjątkiem jest sytuacja, w której zgodnie z aktualną wiedzą medyczną nie jest możliwe poczęcie dziecka dzięki innym dostępnym metodom. Nierzadko kluczowy jest też wiek pacjentki – który bywa dokładnie precyzowany w wybranych programach dotyczących procedury in vitro.

Możliwe przeciwwskazania do zapłodnienia pozaustrojowego:

• cukrzyca,
• nadciśnienie,
• polipy macicy,
• przekroczenie przez pacjentkę 40. roku życia,
• wady rozwojowe macicy,
• nadwaga i otyłość,
• mięśniaki macicy,
• choroby przenoszone drogą płciową,
• choroby autoimmunologiczne,
• wybrane choroby nowotworowe,
• depresja,
• nerwice,
• fobie.

Skutki uboczne i ryzyka związane z leczeniem niepłodności

Potencjalne komplikacje związane z IUI – przykłady:

• krwawienia z szyjki macicy,
• ból brzucha,
• zakażenia miednicy mniejszej,
• niskie ciśnienie tętnicze,
• uszkodzenia macicy,
• zespół hiperstymulacyjny jajników.

Potencjalne komplikacje związane z IVF – przykłady:

• suchość pochwy,
• zmniejszenie libido,
• niewielkie zwiększenie stężenia cholesterolu,
• zaburzenia czucia,
• zaburzenia widzenia,
• uderzenia gorąca,
• zwiększenie masy ciała,
• bóle stawów i mięśni.

Porównanie kosztów IUI i IVF

Koszty in vitro są zwykle kilkukrotnie wyższe niż koszty przeprowadzenia inseminacji domacicznej. Cena zapłodnienia pozaustrojowego wynosi najczęściej od kilku do kilkunastu tysięcy złotych, podczas gdy jeden zabieg IUI kosztuje zazwyczaj od 700 do 1300 zł. Warto natomiast podkreślić, że choć in vitro jest kosztowniejszą procedurą, to daje ona możliwość posiadania zdrowego potomstwa teoretycznie liczniejszej grupie pacjentów – nawet tym, u których stwierdzono występowanie wirusa HIV i HCV czy ciężkie choroby genetyczne. Poza tym istnieją lokalne, samorządowe programy, w ramach których pary otrzymują dofinansowanie zapłodnienia pozaustrojowego. Refundacja może pokrywać od 50% do nawet 80% kosztów leczenia.