Jak powstają przebarwienia słoneczne?

Zmiany skórne wywołane działaniem promieniowania słonecznego możemy podzielić na łagodne oraz złośliwe (czyli rak i czerniak złośliwy skóry). Mechanizm powstawania tych odmiennych pod względem morfologicznym i rokowniczym zmian jest inny dla każdej z grup.

Łagodne przebarwienia skórne

Zmiany łagodne, czyli przebarwienia punktowe (piegi) i większe (ostuda, plamy soczewicowate) powstają pod wpływem aktywacji przez promieniowanie ultrafioletowe (wchodzące w skład spektrum fal promieniowania słonecznego) melanocytów - komórek barwnikowych znajdujących się w warstwie podstawnej naskórka (stratum basale). Komórki te w odpowiedzi na aktywację produkują ciemny barwnik - melaninę, a proces ten nazywany jest melanogenezą.

Rozmieszczenie komórek barwnikowych w skórze oraz ekspozycja na światło słoneczne poszczególnych części ciała nie są równomierne, co skutkuje powstawaniem dobrze odgraniczonych od otoczenia przebarwień skórnych w najbardziej wyeksponowanych na słońce częściach ciała - zazwyczaj na twarzy, karku i przedramionach.

Piegi to małe, brązowawe plamki występujące najczęściej na twarzy i ramionach, które są wynikiem zwiększonej produkcji melaniny pod wpływem światła słonecznego. Są one bardziej widoczne latem i mogą zanikać zimą. Ostuda, znana również jako melasma, to większe, ciemne plamy, które często pojawiają się w wyniku zmian hormonalnych, np. w ciąży.

Plamy soczewicowate, zwane również plamami starczymi, są większe i zwykle nie zanikają zimą, często pojawiają się z wiekiem.

Główne czynniki wpływające na przebarwienia słoneczne:

• promieniowanie ultrafioletowe,
• uwarunkowania genetyczne,
• jasna karnacja i rude lub blond włosy,
• zmiany hormonalne,
• stosowanie doustnej antykoncepcji.

Należy pamiętać, że promieniowanie ultrafioletowe nie jest jedynym czynnikiem warunkującym występowanie przebarwień słonecznych - istotne są również uwarunkowania genetyczne, co potwierdza obecność podobnej (a nawet takiej samej) ilości i lokalizacji przebarwień u bliźniąt jednojajowych, czyli posiadających jednakowy materiał genetyczny.

Ponadto osoby o jasnej karnacji, włosach koloru rudego i blond mają bardziej podatną na powstawanie przebarwień słonecznych skórę w porównaniu z osobami o karnacji ciemnej i ciemnych włosach (wynik mniejszej ilości nierównomiernie rozmieszczonych melanocytów w pierwszej grupie osób).

Istnieją również czynniki, które uwrażliwiają melanocyty na działanie promieni słonecznych, przez co zwiększają podatność skóry na powstawanie przebarwień. Dotyczy to m.in. kobiet w ciąży lub zażywających doustną antykoncepcję - zmiany hormonalne zachodzące u tych osób sprawiają, że przebarwienia słoneczne mogą być u nich bardziej intensywne i rozległe.

Ochrona przed przebarwieniami słonecznymi

Zapobieganie przebarwieniom słonecznym jest kluczowe, aby zmniejszyć ryzyko ich wystąpienia. Stosowanie kremów z filtrem o szerokim spektrum UV, noszenie odzieży ochronnej oraz unikanie słońca w godzinach jego największej aktywności (między 10:00 a 16:00) są podstawowymi metodami ochrony. Regularne stosowanie filtrów przeciwsłonecznych pomaga chronić skórę przed nadmiernym promieniowaniem UV.

Dieta i suplementy

Dodatkowo, dieta bogata w antyoksydanty, takie jak witamina E, witamina C, beta-karoten i selen, może wspierać ochronę skóry przed uszkodzeniami wywołanymi promieniowaniem UV. Produkty takie jak owoce, warzywa, orzechy i nasiona są cennym źródłem tych substancji.

Składniki wspomagające ochronę skóry:

• witamina E,
• witamina C,
• beta-karoten,
• selen,
• produkty rozjaśniające skórę, takie jak kwas kojowy i niacynamid.

Warto również stosować produkty zawierające składniki rozjaśniające skórę, takie jak witamina C, kwas kojowy, czy niacynamid, które mogą pomóc w redukcji istniejących przebarwień. W przypadku intensywnych zmian, warto zasięgnąć porady dermatologa, który może zalecić specjalistyczne zabiegi, takie jak peelingi chemiczne czy laseroterapia.

Obok tradycyjnych metod, takich jak peelingi chemiczne i laseroterapia, istnieją również inne, mniej inwazyjne opcje leczenia przebarwień. Mikronakłuwanie, które stymuluje produkcję kolagenu, oraz mezoterapia, polegająca na wprowadzaniu substancji aktywnych w głąb skóry, mogą być pomocne w redukcji przebarwień i poprawie ogólnego wyglądu skóry.

Złośliwe zmiany skórne

Zmiany te wywodzą się z komórek nabłonkowych skóry (rak) bądź melanocytów (czerniak złośliwy). Oba rodzaje nowotworów wywołane są mutagennym działaniem promieniowania słonecznego na DNA komórek, z których się wywodzą. Szkodliwy wpływ słońca na skórę został zaobserwowany już w XIX wieku przez Unnę, który powiązał wysoką częstość występowania nowotworów skóry u marynarzy narażonych na długotrwałe działanie promieni słonecznych w porównaniu z populacją ogólną.

W 1928 r. badania Findlay'a udowodniły możliwość indukcji rozwoju nowotworów skóry u zwierząt intensywnie naświetlanych sztucznymi źródłami światła w warunkach eksperymentalnych, a następnie Blum na podstawie badań na zwierzętach stwierdził, że promieniowanie UV-B wchodzące w spektrum światła słonecznego jest odpowiedzialne za rozwój nowotworów (karcynogenezę).

Wpływ promieniowania UV

Dalsze badania udowodniły, że również promieniowanie UV-A (docierające w większej ilości do skóry niż UV-B, penetrujące w nią głębiej i coraz częściej emitowane również przez źródła sztuczne wykorzystywane m.in. w medycynie i przemyśle) może być przyczyną nowotworów lub intensyfikować działanie promieniowania UV-B. Promieniowanie UV-C, pomimo dużej szkodliwości, jest prawie całkowicie pochłaniane przez atmosferę zanim dotrze do skóry, dlatego nie stanowi istotnego problemu w aspekcie nowotworzenia.

Oprócz promieniowania słonecznego, inne czynniki środowiskowe, takie jak zanieczyszczenie powietrza, również mogą wpływać na zdrowie skóry i przyczyniać się do powstawania przebarwień. Zanieczyszczenia mogą osłabiać barierę ochronną skóry, prowadząc do zwiększonej wrażliwości na promieniowanie UV i innych czynników zewnętrznych.

Mechanizmy naprawcze DNA w nowotworach skóry

Z molekularnego punktu widzenia zmiany złośliwe są wywołane oddziaływaniem fotonów (cząstek) promieniowania UV (głównie UV-B o długości fali 290-320 nm) na łańcuch DNA komórek nabłonkowych skóry lub melanocytów. DNA, po pochłonięciu fotonu, ulega wzbudzeniu, przez co zmienia się jego struktura - powstają tak zwane fotoprodukty, np. dimery cyklobutanowe pirymidyny, dochodzi zatem do mutacji kodu genetycznego.

Proces taki ma miejsce w komórkach skóry i melanocytach wszystkich ludzi, jednak mechanizmy naprawcze DNA skutecznie eliminują błędy w kodzie genetycznym.

Gdy mechanizmy te zawodzą, a mutacja zajdzie w regionie DNA (genie) odpowiadającym za podziały komórkowe (tzw. protoonkogeny i geny supresorowe), komórki zaczynają się dzielić w sposób chaotyczny i niekontrolowany, co jest równoważne z rozwojem nowotworu - odpowiednio raka lub czerniaka złośliwego skóry.

W ostatnich latach coraz więcej badań skupia się na zrozumieniu mechanizmów naprawy DNA i ich roli w ochronie przed nowotworami skóry. Nowoczesne podejścia terapeutyczne i profilaktyczne uwzględniają modulację tych mechanizmów, co może prowadzić do lepszej ochrony skóry przed szkodliwym działaniem promieniowania UV.