Wole guzkowe tarczycy (struma nodosa)

Wole guzkowe nietoksyczne (łac. struma nodosa non-toxica), inaczej wole obojętne, według definicji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) jest powiększeniem płata tarczycy ponad objętość paliczka dystalnego kciuka osoby badanej. Upraszczając, o wolu guzkowym obojętnym mówimy wtedy, gdy stwierdzamy guzki na gruczole tarczowym, bez towarzyszących objawów klinicznych i laboratoryjnych dysfunkcji gruczołu.

Czym charakteryzuje się wole guzkowe?

Wielkość wola gruczołu tarczowego określana jest czterostopniowej skali:

• 0º - gruczoł tarczowy niepowiększony,
• Iº - gruczoł tarczowy powiększony, wyczuwalny w badaniu palpacyjnym, lecz niewidoczny,
• IIº - gruczoł tarczowy powiększony, widoczny i zmieniający kształt szyi,
• IIIº - gruczoł tarczowy bardzo duży, widoczny ze znacznej odległości.

Ze względu na położeniu można wyróżnić wole zamostkowe (mówimy o nim gdy 2/3 objętości gruczołu zlokalizowane jest za mostkiem) oraz wole śródpiersiowe, gdy większa część masy gruczołu znajduje się w śródpiersiu.

Przyczyny rozwoju wola guzkowego tarczycy

Wole guzowate obojętne jest powszechną dolegliwością dotyczącą głównie populacji terenów o zbyt małej podaży jodu w diecie. Do terenów endemicznych ubogich w jod należy także większość krajów europejskich, w tym Polska, gdzie w latach 90. XX wieku przeprowadzone zostały duże badania przekrojowe, na podstawie których szacowano wówczas, że nawet milion kobiet w naszym kraju mogło wówczas prezentować cechy wola guzkowego. Obecnie wole endemiczne na terenie Polski praktycznie już nie występuje.

Poza czynnikiem niedoboru jodu w patogenezie wola nietoksycznego udział ma również nadmiar tego pierwiastka w diecie, predyspozycje rodzinne (genetyczne), napromienianie okolic szyi, czynniki immunologiczne i wirusowe (podostre zapalenie tarczycy).

Rozpoznanie wola guzkowego

Rozpoznanie stawiane jest na podstawie badania podmiotowego i przedmiotowego pacjenta, uzupełnione oceną USG tarczycy oraz badaniami laboratoryjnymi (oznaczenie TSH w surowicy). Ponadto czasami konieczne jest wykonanie badania biopsyjnego guzka.

Kryteria rozpoznania wola guzkowego tarczycy są ściśle określone i są to:

• Guzek tarczycy dostępny badaniem palpacyjnym oraz widoczny w badaniu ultrasonograficznym gruczołu, lub
• Powiększony gruczoł tarczowy w badaniu USG o wielkości >25 ml u mężczyzn i >20 ml u kobiet, guzek ogniskowy o średnicy >1 cm, oraz
• Poziom stężenia tyreotropiny (TSH) w surowicy w normie.

Pacjenci często zastanawiają się czy wole tarczycy może się zmniejszyć. Odpowiedź brzmi: samo na pewno nie. Jedynie odpowiednio dobrane leczenie jest w stanie zahamować wzrost wola i zmniejszyć jego objętość.

Leczenie wola guzkowego tarczycy

W leczeniu wola guzkowego obojętnego można wyróżnić trzy warianty postępowania. W początkowym etapie można ograniczyć się do obserwacji zmiany, a dalsze decyzje podejmować w zależności od szybkości rozwoju wola. W wybranych przypadkach podejmowana jest próba leczenia farmakologicznego za pomocą lewotyroksyny w odpowiedniej dawce. Terapia ta cechuję się jednak niewielką skutecznością - do zahamowania rozwoju wola dochodzi jedynie u 25% leczonych tym sposobem.

Nie ma wątpliwości co do tego, że to zabieg chirurgiczny jest najskuteczniejszą i najczęstszą metodą leczenia wola guzkowego obojętnego. Wskazania do operacji to: duże wole (>60ml), które daje objawy spowodowane uciskiem okolicznych tkanek, podejrzenie zmiany złośliwej, wole zamostkowe i śródpiersiowe niezależnie od objawów współwystępujących oraz życzenie pacjenta (zazwyczaj ze względów kosmetycznych). Najczęściej wykonywanym wariantem zabiegu jest częściowe usunięcie tarczycy. U osób z przeciwwskazaniami do operacji stosuje się leczenie alternatywne przy użyciu jodu radioaktywnego (131I) bądź przezskórnego wstrzykiwania etanolu do guzka.

Według dostępnych danych w Polsce przeprowadza się rocznie około 25 tysięcy operacji wola tarczycy, z czego ponad 60% operowanych jest z powodu wola guzkowatego obojętnego. W całej Europie zagrożonych chorobami związanymi z niedoborem jodu jest 140 mln ludzi, z czego 92 mln wykazuje cechy wola. Powyższe dane wykazują jak powszechne jest to schorzenie w populacji europejskiej. Nie można zapomnieć, że niezmiernie ważne jest wczesne diagnozowanie, odpowiednie leczenie, ale także działanie profilaktyczne zapewniające odpowiednią podaż jodu w diecie na terenach endemicznych, ubogich w ten pierwiastek.