Mały kleszcz, duży problem

Kleszcze w okresie niskich temperatur zagrzebują się w ściółce i zapadają w stan anabiozy, czyli głęboki sen. W tym roku, z uwagi na kolejną już łagodną zimę, pajęczaki te budzą się i rozpoczynają swoją aktywność wyjątkowo wcześnie, a także masowo się rozmnażają, przez co liczba jest alarmująco wysoka. Przy temperaturze powietrza, przekraczającej 7-10 stopni Celsjusza, kleszcze rozpoczynają polowanie na żywiciela, które prowadzą w trybie ciągłym. 

Kleszcza bardzo łatwo „złapać”, ponieważ podczas ukąszenia wraz ze śliną wprowadza on do naszej krwi substancję o właściwościach znieczulających. „Nosiciel” kleszcza nic nie czuje, przez co po spacerze czy odpoczynku w lesie można przynieść ze sobą kilka czy nawet kilkanaście tych pajęczaków. W maju 2015 roku mieszkaniec Łodzi „złapał” ich rekordową liczbę, bo aż 50 sztuk – taką ilość trzy pielęgniarki musiały usuwać z jego skóry przez pół godziny.

Gdzie najłatwiej spotkać kleszcza?

Kleszcze występują na terenie całego kraju, zwłaszcza w lasach liściastych i mieszanych, ale także coraz częściej w miastach - w parkach, na skwerach i ogródkach działkowych, a także na klombach. Wbrew obiegowym opiniom, kleszcze atakują nie tylko na Mazurach, choć faktycznie rejon wielkich jezior mazurskich to główny obszar ich występowania. Obecnie kleszcze spotkać można w całej Polsce, z czego największe ilości odnotowuje się – poza warmińsko-mazurskim – także w województwach podlaskim, małopolskim, mazowieckim i dolnośląskim. Kleszcze najczęściej pojawiają się na obrzeżach lasów, na poboczach ścieżek, pod drzewami. Najłatwiej znaleźć je na wysokości kilkudziesięciu (zazwyczaj 20-70) centymetrów nad ziemią – na nisko położonych gałęziach drzew i krzewów, w trawach – gdzie oczekują na żywiciela.

Warto wiedzieć także, że w ciągu dnia występują okresy większej i mniejszej aktywności kleszczy. Ich szczyty aktywności dobowej przypadają na godziny poranne – mniej więcej pomiędzy 8.00 a 11.00 – oraz popołudniowe, pomiędzy 16.00 a zmierzchem. To właśnie w tych godzinach najłatwiej o atak kleszcza, dlatego wieczorne spacery po terenach, zamieszkałych przez te pajęczaki, zdrowiej byłoby zastąpić przechadzkami „w samo południe” - oczywiście, nie zapominając o kremie z silnym filtrem, by choroby odkleszczowej nie zamienić na poparzenie słoneczne.

Niebezpieczne choroby odkleszczowe

W Polsce występuje około dwudziestu ze wszystkich 800 znanych gatunków kleszczy, z czego najczęściej pojawiają się tylko dwa (kleszcz pospolity - Ixodes ricinus i kleszcz łąkowy - Dermacentor reticulatus), które jednak są najbardziej niebezpieczne. Wiele z nich jest bowiem nosicielami wirusów Flavi, będących przyczyną kleszczowego zapalenia mózgu (występującego u osób dorosłych) i kleszczowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (u dzieci i młodzieży). Objawy choroby są niespecyficzne i przypominają grypę, jednak prawidłowe rozpoznanie ma tu kluczowe znaczenie – nieleczone, kleszczowe zapalenie mózgu atakuje centralny układ nerwowy, co może skończyć się poważnymi powikłaniami (m.in. niedowład, zaburzenia psychiczne, uszkodzenie słuchu) i wieloletnią rehabilitacją lub nawet śmiercią.

Najpopularniejszą chyba chorobą, przenoszoną przez kleszcze, jest natomiast borelioza, wywołana krętkiem Borrelia. Jedynym objawem boreliozy jest często tzw. rumień wędrujący, czyli koliste, niebolesne zaczerwienienie, pojawiające się w miejscu ugryzienia przez kleszcza do miesiąca od tego faktu. Rumień jednak nie zawsze występuje (pojawia się u 70-80% zakażonych), a poza nim choroba nie daje charakterystycznych objawów – pojawić się może uczucie zmęczenia, problemy ze snem i bóle mięśni oraz głowy, a także zaburzenia wzroku i szumy uszne. Borelioza ma przebieg fazowy i wielonarządowy, a objawy zależą przede wszystkim od tego, który układ został zajęty – najczęściej są to stawy, układ nerwowy, serce i skóra.

Jak się chronić?

By zminimalizować ryzyko ukąszenia przez kleszcza, przed każdym spacerem na łąkę czy do lasu należy zadbać o odpowiednie ubranie, obejmujące spodnie z długimi nogawkami, skarpety i zakryte buty, a także koszulę z długim rękawem i czapkę. Kleszcze „nie lubią” sztucznych tkanin, podczas gdy włókna naturalne (np. bawełna) zwiększają ryzyko ataku. By łatwiej zauważyć kleszcza, warto wybierać jasne kolory ubrań. Można zastosować także specjalne substancje (repelenty) w sprayu, odstraszające kleszcze, jednak preparaty takie działają tylko przez kilka godzin i nie zapewniają całkowitej ochrony. Z kolei po spacerze czy wyjściu z psem należy dokładnie obejrzeć skórę, zwracając szczególną uwagę na szyję i skórę za uszami, zgięcia łokci, pachwiny, nasadę włosów czy miejsca pod kolanami – z uwagi na cienką, dobrze unaczynioną skórę, to właśnie te miejsca szczególnie upodobały sobie kleszcze. Warto także zmienić ubranie (kleszcze mogą „czaić się” w zgięciach i fałdach materiału), wziąć prysznic (pozwoli to na spłukanie tych kleszczy, które nie zdążyły się jeszcze wkłuć) i obejrzeć skórę głowy (mogą czaić się we włosach).

Warto także wiedzieć, że przed kleszczowym zapaleniem mózgu można się zaszczepić (szczepionki na boreliozę niestety nie ma). Szczepionka na kleszczowe zapalenie mózgu podawana jest w trzech dawkach, z czego pierwszą przyjąć można w dowolnym dniu, najlepiej wczesną wiosną; drugą przyjmuje się po upływie jednego do trzech miesięcy, a trzecią – maksymalnie po roku od przyjęcia drugiej dawki. Co ważne, odporności nabywamy już po upływie dwóch tygodni od przyjęcia pierwszej dawki.