Meningokoki – szczepienie

Co to są meningokoki i dlaczego są groźne?

Meningokoki to bakterie wywołujące jedne z najcięższych zakażeń u ludzi, w tym inwazyjną chorobę meningokokową (ICHM), która może przebiegać jako sepsa lub zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. W wielu przypadkach obie te postacie występują równocześnie u jednej osoby, co dodatkowo zwiększa ryzyko powikłań, a nawet zgonu.

Najbardziej niebezpiecznymi formami zakażeń meningokokowych są:

• sepsa meningokokowa – zakażenie ogólnoustrojowe z uszkodzeniem wielu narządów; śmiertelność sięga 20–30%;
• meningokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – groźne szczególnie u małych dzieci; śmiertelność wynosi 5–13%.

W Polsce największe ryzyko zachorowania dotyczy niemowląt, zwłaszcza w pierwszym roku życia. Dominującą rolę odgrywają tu meningokoki grupy B i C. Wśród starszych dzieci i młodzieży znaczenie grupy C staje się porównywalne z grupą B. Choć inne serogrupy – A, W-135, Y – występują głównie w postaci nosicielstwa, w niektórych regionach świata odpowiadają za większość przypadków choroby.

Dostępne szczepionki nie chronią przed wszystkimi typami meningokoków – obejmują wyłącznie te serogrupy, przeciw którym zostały zaprojektowane.

Jak dochodzi do zakażenia?

Do zakażenia meningokokami dochodzi najczęściej poprzez kontakt z osobą, która nie wykazuje żadnych objawów choroby – tzw. nosicielem. Nosicielstwo bakterii dotyczy od 2 do nawet 25% populacji, a w zamkniętych środowiskach – takich jak internaty, domy dziecka czy koszary – może sięgać aż 80%. Bakterie przenoszą się przez kontakt z wydzielinami z dróg oddechowych, a więc poprzez:

• pocałunki w usta,
• wspólne picie z jednej butelki,
• oblizywanie smoczka,
• używanie tych samych sztućców.

Jak działają szczepionki przeciw meningokokom?

Szczepionki przeciw meningokokom aktywują układ odpornościowy do wytwarzania przeciwciał, które chronią przed zachorowaniem. Ich skuteczność jest wysoka, a poziom przeciwciał po zakończeniu cyklu szczepienia osiąga wartości ochronne u niemal wszystkich dzieci. W zależności od wieku osoby szczepionej odporność może się utrzymywać:

• długo – u dzieci powyżej 1. roku życia, młodzieży i dorosłych;
• krócej – u niemowląt szczepionych przed ukończeniem 1. roku życia (konieczna dawka przypominająca w 2. roku życia).

Kiedy warto zaszczepić dziecko przeciw meningokokom?

Najlepszym momentem na rozpoczęcie szczepienia przeciwko meningokokom jest okres niemowlęcy – zwłaszcza pierwsze półrocze życia. To właśnie wtedy ryzyko zachorowania jest największe.

Rekomendacje:

• od 2. miesiąca życia można stosować szczepionki przeciw grupom B i C (np. Bexsero, Menjugate);
• od 12. miesiąca życia dostępne są szczepionki 4-walentne (A, C, W135, Y), takie jak Nimenrix;
• od 10. roku życia można zastosować rekombinowaną szczepionkę Trumenba (przeciw grupie B).

Czy dorosły może się zaszczepić na meningokoki?

Tak, dorośli również mogą i powinni być szczepieni, jeśli znajdują się w grupach ryzyka. Dotyczy to zwłaszcza osób narażonych na bliski kontakt z innymi – np. studentów, żołnierzy, pracowników ochrony zdrowia czy podróżników.

Szczepienia są zalecane m.in. dla:

• dorosłych z zaburzoną odpornością lub po usunięciu śledziony,
• osób przebywających w internatach, akademikach i koszarach,
• podróżujących do krajów o wysokim ryzyku zachorowania,
• uczestników akcji humanitarnych i misji wojskowych.

Czy warto szczepić się na meningokoki przed wyjazdem za granicę?

Przed wyjazdem zagranicznym, zwłaszcza do regionów o dużym zagrożeniu chorobami meningokokowymi, zaleca się podanie szczepionek obejmujących serotypy A, C, W135 i Y oraz szczepionki przeciwko grupie B.

Czy szczepienie przeciw meningokokom jest obowiązkowe?

W Polsce szczepienia przeciw meningokokom są zalecane, ale nieobowiązkowe. Zgodnie z aktualnym Programem Szczepień Ochronnych rekomenduje się je wszystkim niemowlętom i małym dzieciom.

Jakie są rodzaje szczepionek przeciw meningokokom?

Na polskim rynku dostępne są dwa główne typy szczepionek:

1. Szczepionki skoniugowane (polisacharydowo-białkowe):

• przeznaczone przeciw serotypom: C oraz A, C, W135, Y;
• można je podawać dzieciom już od 2. miesiąca życia;
• zapewniają długotrwałą odporność i ograniczają nosicielstwo.

Przykłady:

• Menjugate – przeciw C,
• Nimenrix – przeciw A, C, W135, Y,
• Menveo – czterowalentna.

2. Szczepionki białkowe (przeciw grupie B):

• opracowane na bazie antygenów identyfikowanych metodą genomową;
• chronią przed inwazyjną chorobą meningokokową serogrupy B;
• dostępne od 2. miesiąca życia (Bexsero) i od 10. roku życia (Trumenba).

Jakie są skutki uboczne szczepienia przeciw meningokokom?

Szczepionki meningokokowe są bezpieczne, ale – jak każde szczepienie – mogą powodować przejściowe działania niepożądane.

Najczęstsze objawy:

• ból i obrzęk w miejscu wkłucia,
• gorączka,
• utrata apetytu, biegunka,
• płaczliwość i rozdrażnienie u dzieci.

Rzadkie działania niepożądane:

• drgawki gorączkowe,
• reakcje alergiczne,
• omdlenia, zawroty głowy.

Ile kosztuje szczepionka na meningokoki? Czy można ją dostać za darmo?

Koszt szczepienia zależy od rodzaju szczepionki, liczby wymaganych dawek oraz polityki refundacyjnej. Cena rynkowa jednej dawki to ok. 200–400 zł.

Gdzie można zaszczepić się przeciw meningokokom?

Szczepienia przeciwko meningokokom wykonuje wiele punktów szczepień w Polsce. Szczegółowe informacje o placówkach można znaleźć na portalu kliniki.pl.