Męska płodność – czynniki wpływające na jej pogorszenie i metody poprawy

Czy męska płodność spada z wiekiem?

Mężczyźni mogą zostać ojcami nawet w późnym wieku, jednak wraz z upływem lat jakość nasienia ulega pogorszeniu. Zmniejsza się liczba plemników, ich ruchliwość oraz zdolność do zapłodnienia. Częściej występują też nieprawidłowości genetyczne w plemnikach, co może zwiększać ryzyko poronień i wad wrodzonych u dziecka.

Zmiany w nasieniu u starszych mężczyzn:

• spadek objętości ejakulatu,
• obniżona liczba plemników,
• gorsza ruchliwość plemników,
• zwiększona fragmentacja DNA plemników.

Co jest przyczyną niepłodności u mężczyzn?

Niepłodność męska może mieć wiele przyczyn – zarówno związanych z funkcjonowaniem układu rozrodczego, jak i wynikających z ogólnego stanu zdrowia. Problemy te mogą obejmować wady anatomiczne, zaburzenia hormonalne, choroby przewlekłe, a także niewłaściwy styl życia.

Choroby jąder

Jądra odpowiadają za produkcję plemników i syntezę testosteronu, dlatego wszelkie nieprawidłowości w ich funkcjonowaniu mogą prowadzić do zaburzeń płodności. Upośledzenie pracy jąder może być wynikiem:

• urazów mechanicznych,
• przebytych operacji w obrębie moszny,
• stanów zapalnych i infekcji,
• przebytej świnki w dzieciństwie,
• wodniaka jądra,
• żylaków powrózka nasiennego,
• nowotworów jądra.

Choroby przewlekłe i zaburzenia hormonalne

Niektóre schorzenia mogą wpływać na gospodarkę hormonalną, osłabiać funkcjonowanie układu rozrodczego oraz powodować zaburzenia erekcji. Do najczęściej diagnozowanych problemów należy:

• cukrzyca – może powodować uszkodzenie nerwów odpowiedzialnych za erekcję i ejakulację;
• choroby tarczycy – zarówno nadczynność, jak i niedoczynność mogą wpływać na płodność poprzez zaburzenia hormonalne;
• nadciśnienie tętnicze – nieleczone może upośledzać ukrwienie narządów rozrodczych, prowadząc do problemów z erekcją;
• choroby wątroby i nerek – wpływają na metabolizm hormonów płciowych;
• przebyta chemioterapia lub radioterapia – może prowadzić do trwałego uszkodzenia jąder i azoospermii, czyli braku plemników w nasieniu.

Obniżona jakość nasienia

Współczesne badania pokazują, że liczba plemników w ejakulacie oraz ich jakość systematycznie się obniżają. W ciągu ostatnich dekad Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) kilkukrotnie zmieniała normy dotyczące parametrów nasienia, dostosowując je do obserwowanego trendu spadkowego. U coraz większej liczby mężczyzn diagnozuje się:

• zmniejszoną liczbę plemników w ejakulacie,
• obniżoną ruchliwość plemników,
• zwiększoną liczbę plemników o nieprawidłowej budowie.

Nieodpowiednia dieta

Codzienny jadłospis ma ogromne znaczenie dla zdrowia reprodukcyjnego. Spożywanie dużej ilości produktów wysokoprzetworzonych, fast foodów i słodyczy może prowadzić do zaburzeń hormonalnych i osłabienia jakości nasienia. Szczególnie niekorzystnie wpływa nadmiar:

• cukrów prostych i węglowodanów rafinowanych – mogą powodować insulinooporność i obniżenie poziomu testosteronu;
• tłuszczów trans – znajdujących się w margarynach, chipsach i żywności fast food, mogących negatywnie wpływać na ruchliwość plemników;
• soi i produktów sojowych – zawierających fitoestrogeny, które w nadmiarze mogą zakłócać równowagę hormonalną u mężczyzn.

Zbyt obcisła bielizna i przegrzewanie jąder

Prawidłowa produkcja plemników wymaga utrzymania niższej temperatury w jądrach – optymalnie o 2–4°C niższej niż temperatura ciała. Częste przegrzewanie moszny może prowadzić do zaburzeń spermatogenezy, czyli procesu powstawania plemników. Wpływ na to ma:

• noszenie zbyt obcisłej bielizny,
• długotrwała praca w pozycji siedzącej,
• częste korzystanie z podgrzewanych siedzeń samochodowych,
• gorące kąpiele i sauny.

Stosowanie używek – alkohol, papierosy

Substancje zawarte w alkoholu i papierosach mogą znacząco obniżać jakość nasienia. Alkohol zaburza wchłanianie witamin i minerałów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania układu rozrodczego. Już niewielkie ilości mogą prowadzić do zmniejszenia liczby plemników i ich ruchliwości. Palenie papierosów wprowadza do organizmu substancje smoliste i toksyczne, które mogą uszkadzać materiał genetyczny plemników, zwiększając ryzyko wad wrodzonych u potomstwa.

Otyłość a niepłodność

Nadmiar tkanki tłuszczowej prowadzi do zaburzeń hormonalnych i może obniżać poziom testosteronu. Otyłość często wiąże się także z insulinoopornością i stanami zapalnymi w organizmie, które dodatkowo pogarszają jakość nasienia. Konsekwencją mogą być:

• zaburzenia erekcji,
• obniżona produkcja plemników,
• uszkodzenia materiału genetycznego plemników.

Co wpływa na jakość nasienia?

Jakość nasienia jest ściśle związana ze stylem życia i czynnikami środowiskowymi. Niezdrowe nawyki mogą obniżać liczbę plemników, ich ruchliwość oraz zdolność do zapłodnienia komórki jajowej.

• Alkohol i inne używki: regularne spożywanie alkoholu prowadzi do zaburzeń hormonalnych, osłabia funkcję jąder i obniża liczbę plemników. Nikotyna z kolei uszkadza DNA plemników, zmniejsza ich ruchliwość i zwiększa ryzyko wad genetycznych u potomstwa.
• Fale elektromagnetyczne: badania wskazują, że promieniowanie emitowane przez telefony komórkowe, szczególnie noszone w kieszeni spodni, może negatywnie wpływać na ruchliwość i liczbę plemników.
• Nadwaga i otyłość: zbyt wysoka masa ciała zaburza gospodarkę hormonalną, obniżając poziom testosteronu i hamując produkcję plemników. Otyłość może również powodować przewlekłe stany zapalne, które pogarszają jakość nasienia.
• Sterydy anaboliczne: stosowanie sterydów prowadzi do zahamowania naturalnej produkcji testosteronu, co może skutkować trwałą niepłodnością.
• Stres: przewlekły stres podnosi poziom kortyzolu, co negatywnie wpływa na produkcję testosteronu i spermatogenezę. Ponadto stres może prowadzić do zaburzeń erekcji oraz spadku libido.
• Przegrzewanie jąder: jądra funkcjonują najlepiej w temperaturze niższej o 2–4°C od temperatury ciała. Noszenie obcisłej bielizny, korzystanie z podgrzewanych foteli samochodowych oraz częste gorące kąpiele mogą negatywnie wpływać na produkcję plemników.
• Związki chemiczne: kontakt z ftalanami, parabenami oraz pestycydami może zakłócać działanie hormonów i obniżać płodność. Warto unikać plastiku w kontakcie z żywnością oraz wybierać naturalne kosmetyki i środki czystości.

Jakie badania sprawdzają płodność u mężczyzn?

Diagnostyka męskiej płodności obejmuje szereg badań, które pozwalają ocenić jakość nasienia oraz wykryć ewentualne nieprawidłowości. Wczesne przeprowadzenie badań może pomóc w szybkim podjęciu działań poprawiających szansę na poczęcie.

Podstawowe badanie nasienia (spermiogram)

– najważniejsze badanie oceniające płodność mężczyzny. Analizowane są kluczowe parametry:

• liczba plemników,
• ich ruchliwość,
• morfologia (budowa plemników),
• objętość nasienia i jego lepkość.

Nieprawidłowe wyniki mogą wskazywać na problemy z płodnością, ale konieczne jest ich potwierdzenie dodatkowymi badaniami.

Fragmentacja DNA plemników

– badanie określa poziom uszkodzeń DNA plemników. Uszkodzone plemniki mogą powodować niepowodzenia zapłodnienia oraz zwiększać ryzyko poronień i wad genetycznych u dziecka.

Test HBA

– test sprawdza zdolność plemników do wiązania się z hialuronianem, co pozwala ocenić ich dojrzałość i potencjał do zapłodnienia komórki jajowej.

Test ROS – ocena stresu oksydacyjnego

– stres oksydacyjny może negatywnie wpływać na ruchliwość i jakość plemników. Test ROS mierzy poziom wolnych rodników w nasieniu i pozwala ocenić, czy konieczne jest wprowadzenie terapii antyoksydacyjnej.

Badania hormonalne

– analiza poziomu testosteronu, FSH, LH i prolaktyny pozwala ocenić, czy problemy z płodnością wynikają z zaburzeń hormonalnych.

Badania genetyczne

– niektóre problemy z płodnością mogą mieć podłoże genetyczne. Badania kariotypu czy mutacji w genach odpowiedzialnych za produkcję plemników pozwalają wykryć ewentualne nieprawidłowości.

Jak poprawić jakość nasienia i zwiększyć szanse na poczęcie?

Zdrowa dieta – klucz do lepszej płodności

Odpowiednio zbilansowana dieta może znacząco poprawić jakość nasienia. Zaleca się spożywanie:

• warzyw i owoców bogatych w antyoksydanty (szpinak, brokuły, papryka, cytrusy);
• tłustych ryb zawierających kwasy omega-3 (łosoś, makrela, sardynki);
• orzechów i nasion dostarczających cynk i selen;
• pełnoziarnistych produktów regulujących poziom insuliny;
• chudego mięsa i nabiału jako źródeł białka.

Unikać należy fast foodów, nadmiaru cukru, tłuszczów trans oraz produktów sojowych, które mogą wpływać na poziom hormonów.

Aktywność fizyczna

Regularna, umiarkowana aktywność fizyczna poprawia krążenie, redukuje stres i wspiera prawidłową gospodarkę hormonalną. Zalecane są:

• spacery,
• pływanie,
• joga,
• ćwiczenia siłowe w umiarkowanym zakresie.

Należy unikać nadmiernego wysiłku i sterydów anabolicznych, które mogą negatywnie wpływać na produkcję testosteronu.

Rezygnacja z używek

Alkohol obniża poziom testosteronu i pogarsza jakość nasienia. Nikotyna uszkadza DNA plemników i zmniejsza ich liczbę. Marihuana i inne substancje psychoaktywne mogą zaburzać gospodarkę hormonalną.

Unikanie przegrzewania jąder

Noszenie luźnej bielizny, unikanie długiego siedzenia oraz rezygnacja z gorących kąpieli i sauny może pomóc w poprawie jakości nasienia.

Suplementacja – ale z rozwagą

Niektóre suplementy mogą wspierać płodność, ale ich stosowanie powinno być skonsultowane z lekarzem. Najczęściej zaleca się:

• witaminę C i E,
• cynk i selen,
• koenzym Q10,
• L-karnitynę.

Kiedy warto udać się do lekarza?

Do specjalisty warto zgłosić się, jeśli:

• para bezskutecznie stara się o dziecko przez 12 miesięcy,
• mężczyzna przeszedł chemioterapię lub radioterapię,
• występują problemy z erekcją lub ejakulacją,
• nasienie ma nietypowy wygląd (np. jest wodniste lub zbyt gęste),
• występują żylaki powrózka nasiennego lub inne nieprawidłowości w budowie jąder.

Jakie są metody leczenia niepłodności męskiej?

Leczenie niepłodności męskiej zależy od przyczyny problemu i może obejmować metody farmakologiczne, chirurgiczne oraz techniki wspomaganego rozrodu. W przypadku zaburzeń hormonalnych stosuje się terapię mającą na celu przywrócenie równowagi hormonalnej, np. suplementację testosteronu lub leków pobudzających produkcję plemników. U mężczyzn z obniżoną jakością nasienia często zaleca się antyoksydanty, takie jak witamina C, E, selen czy koenzym Q10, które mogą chronić plemniki przed uszkodzeniami oksydacyjnymi i poprawiać ich ruchliwość.

W niektórych przypadkach konieczne jest leczenie chirurgiczne. Operacja żylaków powrózka nasiennego może poprawić jakość nasienia, szczególnie jeśli żylaki powodują przegrzewanie jąder i zaburzają spermatogenezę. Zabiegi mikrochirurgiczne, takie jak rekonstrukcja nasieniowodów, stosuje się w sytuacjach, gdy niepłodność wynika z ich niedrożności, np. po przebytych infekcjach lub operacjach.

Jeśli metody farmakologiczne i chirurgiczne nie przynoszą efektów, a jakość nasienia nadal nie pozwala na naturalne zapłodnienie, stosuje się techniki wspomaganego rozrodu. Inseminacja domaciczna (IUI) może być skuteczna, jeśli ruchliwość plemników jest nieznacznie obniżona. W przypadkach poważniejszych problemów, takich jak bardzo niska liczba plemników czy ich nieprawidłowa budowa, stosuje się zapłodnienie in vitro (IVF) z wykorzystaniem metody ICSI, która polega na wstrzyknięciu pojedynczego plemnika bezpośrednio do komórki jajowej.