Naukowcy odkryli, jak można przewidzieć ryzyko zachorowania na raka?

Mianem nowotworu określa się w uproszczeniu stan, w którym dochodzi do niekontrolowanego podziału komórek organizmu. Organizm traci kontrolę nad tym procesem w wyniku mutacji genów kodujących białka, które pełnią kluczową rolę w cyklu komórkowym. Przez lata medycyna koncentrowała się na identyfikacji pojedynczych genów o wysokiej penetracji, których mutacje drastycznie zwiększają ryzyko zachorowania.

Powszechnie znany jest np. silny związek mutacji genów BRCA1 i BRCA2 z ryzykiem wystąpienia raka piersi i jajnika.

Jednak coraz więcej dowodów naukowych wskazuje, że za większość przypadków nowotworów nie odpowiadają pojedyncze mutacje, lecz kumulacja wielu drobnych zmian genetycznych, z których każda z osobna ma niewielki wpływ na ryzyko. To tzw. dziedziczenie poligenowe, które stanowi znacznie większe wyzwanie diagnostyczne, ale jednocześnie otwiera nowe możliwości w profilaktyce.

Nowotwory a genetyka

Przełomowe w tym kontekście okazały się badania opublikowane w renomowanym czasopiśmie medycznym "Lancet Oncology". Zespół naukowców z Garvan Institute of Medical Research w Sydney, kierowany przez Davida Thomasa, odkrył, że łączne występowanie dwóch lub więcej mutacji, wcześniej klasyfikowanych jako "niskiego ryzyka", może znacząco zwiększyć prawdopodobieństwo rozwoju nowotworu i przyspieszyć moment jego wystąpienia.

Badacze porównali profile genetyczne osób zdrowych oraz 1162 pacjentów z mięsakiem (sarcoma) – rzadkim nowotworem kości i tkanek miękkich, który atakuje głównie osoby młode. Skoncentrowano się na 72 genach, z których część była silnie związana z rozwojem mięsaka (np. TP53), a część znacznie słabiej.

Analiza wykazała, że u pacjentów posiadających dwie lub więcej mutacji w genach "niskiego ryzyka" choroba rozwijała się w podobnym, a nawet młodszym wieku niż u nosicieli jednej, silnej mutacji w genie TP53.

Skale Ryzyka Poligenowego

Odkrycie to stało się jednym z fundamentów dla rozwoju tzw. Skal Ryzyka Poligenowego (Polygenic Risk Scores – PRS). Współczesna genetyka, dzięki analizie setek tysięcy, a nawet milionów wariantów genetycznych w genomie danej osoby, jest w stanie obliczyć jej indywidualne, wrodzone ryzyko zachorowania na wiele nowotworów, w tym raka piersi, prostaty czy jelita grubego.

Skala PRS pozwala "zsumować" wpływ wielu drobnych mutacji i umiejscowić pacjenta na skali ryzyka w odniesieniu do całej populacji.

Ocena ryzyka nowotworowego w praktyce

Korzyści z zastosowania skali PRS obejmują:

• indywidualne określenie ryzyka zachorowania na nowotwór,
• możliwość wczesnego wykrycia choroby poprzez spersonalizowane programy badań,
• zwiększenie szans na wykrycie nowotworu w pełni uleczalnym etapie.

Wiedza na temat skumulowanego ryzyka genetycznego rewolucjonizuje podejście do profilaktyki onkologicznej. Osoby, u których na podstawie skali PRS stwierdzono wysokie ryzyko zachorowania na dany nowotwór, mogą zostać objęte spersonalizowanym programem badań przesiewowych.

Może to oznaczać np. rozpoczęcie regularnych mammografii lub kolonoskopii o 10 lat wcześniej niż w populacji ogólnej, co znacząco zwiększa szansę na wykrycie ewentualnej choroby na bardzo wczesnym, w pełni uleczalnym etapie.

Dodatkowe działania profilaktyczne mogą obejmować:

• unikanie czynników kancerogennych, takich jak palenie tytoniu,
• zmniejszenie ekspozycji na słońce,
• stosowanie zdrowej diety,
• regularną aktywność fizyczną.

Co więcej, znajomość profilu genetycznego może wpływać na decyzje dotyczące stylu życia. Pacjent świadomy swojego podwyższonego ryzyka może być bardziej zmotywowany do unikania czynników kancerogennych, takich jak palenie tytoniu, nadmierna ekspozycja na słońce czy niezdrowa dieta, a także do regularnej aktywności fizycznej, co może dodatkowo obniżyć prawdopodobieństwo zachorowania.

Rola poradnictwa genetycznego

Należy jednak podkreślić, że interpretacja wyników badań poligenowych jest złożona i powinna być zawsze prowadzona w ramach poradnictwa genetycznego. Specjalista nie tylko wyjaśni pacjentowi, co oznacza jego wynik, ale także pomoże zrozumieć, że wysokie ryzyko genetyczne nie jest wyrokiem, a jedynie informacją, która pozwala na podjęcie świadomych i proaktywnych działań w celu ochrony zdrowia. Jest to kluczowy element medycyny przyszłości – medycyny prewencyjnej i spersonalizowanej.