Niepłodność – przyczyny, diagnoza i leczenie

Definicja niepłodności

Zgodnie z definicją sformułowaną przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) niepłodność to inaczej niemożność zajścia w ciążę w ciągu 12 miesięcy, pomimo odbywania regularnych stosunków płciowych (2–4 razy w tygodniu) i bez wykorzystywania w tym czasie dostępnych metod antykoncepcji. Co ciekawe, jeszcze kilka lat temu WHO uznawało, że do rozpoznania niepłodności potrzebne są 2 lata.

Obecnie definicja opisywanego zjawiska jest inna. Dostrzeżono, że w pierwszym roku współżycia bez stosowania metod regulacji zajścia w ciążę do poczęcia dziecka dochodzi u więcej niż 80% par. W drugim natomiast procent stwierdzonych ciąż spada do zaledwie kilku punktów. Dostrzeżono jednocześnie, że jednym z podstawowych czynników ryzyka niepłodności jest wiek kobiety.

Rodzaje niepłodności

Niepłodność może więc objawiać się zarówno w postaci pierwotnej, jak i wtórnej. Wyróżnia się przy tym niepłodność rodzaju sterilitas, czyli trwałą niemożność zajścia w ciążę, a także infertilitas polegającą na niemożności donoszenia ciąży. W dostępnych klasyfikacjach pojawia się także niepłodność idiopatyczna, w przypadku której nie można określić źródeł problemu. Z kolei niepłodność immunologiczna objawia się wytwarzaniem przez organizm kobiety czy mężczyzny przeciwciał uniemożliwiających zapłodnienie bądź prawidłowy rozwój ciąży.

Postacie niepłodności:

• niepłodność pierwotna,
• niepłodność wtórna,
• sterilitas,
• infertilitas,
• niepłodność idiopatyczna,
• niepłodność immunologiczna.

Niepłodność a bezpłodność

Nie należy przy tym mylić niepłodności z bezpłodnością, która w przeciwieństwie do pierwszego z wymienionych zjawisk jest równoznaczna z trwałą niemożnością posiadania potomstwa. Bezpłodność oznacza więc całkowity brak możliwości posiadania potomstwa, podczas gdy niepłodność pozostawia partnerom szansę na zajście w ciążę – na przykład dzięki metodzie in vitro czy terapii hormonalnej. Warto przy tym podkreślić, że bezpłodność nie jest chorobą, a jedynie niezmiennym stanem, wynikającym z niedorozwoju narządów płciowych bądź z innej przyczyny.

Niepłodność u mężczyzn a niepłodność u kobiet

Niepłodność męska może wynikać z niedrożności lub braku nasieniowodów, ale nie tylko. Wśród przyczyn takiego stanu wymienia się też między innymi zbyt małą liczbę plemników bądź ich występowanie w dużej liczbie, ale w nieodpowiednio ukształtowanej postaci. Źródłem opisywanych problemów bywają także nieprawidłowości w produkcji nasienia, fragmentacja DNA plemników, wytwarzanie przez organizm przeciwciał uniemożliwiających zapłodnienie, choroby genetyczne czy zaburzenia podwzgórza lub przysadki mózgowej.

Najczęstsze przyczyny niepłodności męskiej:

• niedrożność lub brak nasieniowodów,
• fragmentacja DNA plemników,
• choroby genetyczne,
• produkcja plemników w ograniczonej liczbie,
• wysoki odsetek nieprawidłowo ukształtowanych plemników,
• anomalie w procesie produkcji nasienia,
• obecność przeciwciał skierowanych przeciwko plemnikom,
• zaburzenia podwzgórza lub przysadki mózgowej.

U kobiet natomiast niepłodność wynika nierzadko z wieku: uznaje się, że po przekroczeniu 35. roku życia maleje szansa na zajście w ciążę. Jej przyczyną bywają także problemy z jajowodami, wywołane chorobą zapalaną w obrębie przydatków, infekcją macicy spowodowaną poronieniem, endometriozą lub mięśniakami macicy, chorobą przenoszoną drogą płciową bądź innym stanem, który uniemożliwia poczęcie dziecka. Kluczowe w tym kontekście są także zaburzenia owulacji, wynikające z braku równowagi hormonalnej, torbieli, zaburzeń odżywania, dużego stresu, nadwagi lub innej przyczyny.

Najczęstsze przyczyny niepłodności żeńskiej:

• wiek powyżej 35. roku życia,
• niedrożność jajowodów,
• zaburzenia owulacji, endometrioza,
• zespół policystycznych jajników (PCOS),
• mięśniaki,
• stan zapalny jajowodów.

Badania na niepłodność

Diagnostyka w kierunku niepłodności polega przede wszystkim na ocenie funkcji i kondycji narządów płciowych pacjenta bądź pacjentki. Sprawdzane są wówczas czynności jajników, a także anatomia żeńskiego układu rozrodczego. W przypadku mężczyzn natomiast specjaliści weryfikują, czy parametry nasienia są odpowiednie, tj. czy pozwalają na zaistnienie ciąży. Choć podstawową formą diagnostyki jest niewątpliwie wywiad lekarski. Dobrze przy tym podkreślić, że nieco inaczej przebiega proces diagnostyczny w przypadku kobiet, a inaczej w przypadku mężczyzn.

Diagnostyka w kierunku niepłodności żeńskiej:

• wywiad lekarski,
• badanie AMH (badanie stężenia hormonu antymullerowskiego),
• oznaczenie stężenia hormonów, m.in. TSH, FSH czy LH,
• laparoskopia i histeroskopia,
• badania obrazowe, a w tym USG, USG 3D, HSG oraz kontrastowa bądź żelowa histerosalpingosonografia.

Diagnostyka w kierunku niepłodności męskiej:

• wywiad lekarski,
• badanie nasienia metodą komputerową bądź manualną,
• badanie USG,
• ocena endokrynologiczna,
• pomiar stężenia hormonów, m.in. LH czy FSH,
• posiew bakteriologiczny nasienia,
• badanie autoprzeciwciał w nasieniu,
• badanie fragmentacji DNA plemników,
• badanie dot. obecności mutacji genu CFTR,
• biopsja jądra,
• pomiar wolnych rodników,
• badania biochemiczne gamet męskich,
• badanie kariotypu,
• testy na mikrodelecję w regionie AZF.

Niepłodność – leczenie

Leczenie niepłodności polega między innymi na wdrożeniu odpowiednio opracowanej farmakoterapii. Co istotne, może ono dotyczyć zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Wśród dostępnych metod leczenia opisywanego stanu mieści się również naprotechnologia, czyli metoda naturalnej prokreacji, a także inseminacja domaciczna. Szczególnie popularna jest natomiast procedura in vitro polegająca na zapłodnieniu pozaustrojowym. Podczas jej przeprowadzania dochodzi do połączenia plemnika z komórką jajową, co ma miejsce w warunkach laboratoryjnych. Metoda in vitro występuje w formie klasycznego zapłodnienia IVF, jak i w postaci ICSI czy jako metoda IMSI.