Pokrzywka – objawy, diagnostyka i leczenie

Co to jest pokrzywka?

Pokrzywka to choroba o zróżnicowanej przyczynie i zbliżonym obrazie klinicznym. Charakterystyczny jest dla niej wykwit pierwotny w postaci bąbla pokrzywkowego – zewnętrznego objawu obrzęku skóry właściwej, powstałego na skutek rozszerzenia i zwiększenia przepuszczalności naczyń krwionośnych. Co istotne, występujące na skórze bąble otoczone zaczerwienieniem pojawiają się pod wpływem działania określonego czynnika, np. leku, alergenu wziewnego bądź pokarmowego, pokarmu czy jadu owadów błonkoskrzydłych.

Chorobę tę dzieli się w zależności od czasu jej trwania oraz czynników wywołujących typowe dla niej objawy. Mając na uwadze jej źródła, wymienić można następujące typy pokrzywek:

• pokrzywka alergiczna,
• pokrzywka cholinergiczna,
• pokrzywka kontaktowa,
• pokrzywka idiopatyczna,
• pokrzywka fizykalna (np. dermografizm, opóźniona z ucisku, słoneczna, cieplna, wywołana wibracją).

Niemniej pokrzywkę dzieli się głównie na pokrzywkę ostrą i przewlekłą. W pierwszym przypadku zmiany skórne pojawiają się i ustępują w ciągu 6 tygodni. Najczęściej wywoływane są one alergią lub lekami. W przebiegu choroby przewlekłej objawy występują dłużej niż 6 tygodni, przy czym w aż 80–95% przypadków niemożliwe okazuje się zidentyfikowanie czynnika chorobotwórczego. U większości pacjentów pokrzywka ma charakter ostry i ustępuje przed upływem 6 tygodni.

Rodzaje pokrzywek – szczegółowy podział

Podział ze względu na czas trwania objawów:

• pokrzywka ostra – trwająca mniej niż 6 tygodni;
• pokrzywka przewlekła – trwająca dłużej niż 6 tygodni.

Podział ze względu na etiologię choroby:

• pokrzywka idiopatyczna (samoistna), a w tym ostra i przewlekła;
• pokrzywka cholinergiczna;
• powysiłkowa reakcja anafilaktyczna;
• pokrzywka wodna;
• pokrzywka kontaktowa;
• pokrzywka wywołana przez alergeny wziewne;
• pokrzywka polekowa, a w tym alergiczna i niealergiczna;
• pokrzywka pokarmowa, a w tym alergiczna, niealergiczna, wywołana przez dodatki do żywności;
• pokrzywka fizyczna, a w tym dermograficzna, z zimna, opóźniona z ucisku, wibracyjna, cieplna, słoneczna.

Pokrzywka alergiczna

Choroba ta może mieć podłoże alergiczne. Występuje wówczas zazwyczaj jako pokrzywka ostra. Jej źródłem jest reakcja immunologiczna typu natychmiastowego. Alergeny działają na skórę lub śluzówki, po czym są błyskawicznie wychwytywane przez przeciwciała klasy IgE. Cząsteczki te łączą się później ze swoimi receptorami na błonach komórek tucznych, co prowadzi do uwolnienia rozmaitych związków prozapalnych, w tym histaminy. Co istotne, objawy alergii pojawiają się w ciągu kilku minut od narażenia na obcy antygen.

Wśród najczęstszych alergenów wywołujących pokrzywkę wymienia się:

• dodatki do żywności,
• leki,
• jady owadów błonkoskrzydłych,
• pyłki roślin,
• sierść i ślina zwierząt,
• czynniki infekcyjne,
• pokarmy (mleko, jaja, orzechy, owoce, zioła).

Pokrzywka o charakterze niealergicznym

Wyróżnia się też pokrzywki fizykalne, wywoływane przez czynniki fizyczne. Przykładem jest pokrzywka z zimna, pokrzywka cieplna czy pokrzywka wywołana przez ucisk. Choroba ta rozwija się również u chorych z zakażeniami, np. wirusowymi zakażeniami wątroby, schorzeniami autoimmunologicznymi, takimi jak m.in. toczeń rumieniowaty układowy, nowotworami, a także z innymi chorobami.

Pokrzywka idiopatyczna

Pokrzywka idiopatyczna ma nieznaną etiologię. W jej przypadku niemożliwe okazuje się określenie czynnika wyzwalającego objawy. Co istotne, taka choroba ma charakter ostry lub przewlekły. Właśnie do tej kategorii zaliczane są pokrzywki autoimmunologiczne, na które narażone są osoby cierpiące m.in. na celiakię, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń czy choroby tarczycy.

Pokrzywka cholinergiczna

W takiej formie pokrzywka występuje po intensywnym wysiłku fizycznym, rozgrzaniu ciała, w sytuacjach stresowych lub po spożyciu pikantnego dania. Na ciele pojawiają się wówczas bąble i świąd, zwykle na tułowiu. Zmiany te ustępują najczęściej w ciągu 15–60 minut. Warto przy tym podkreślić, że mechanizm powstawania pokrzywki cholinergicznej jest złożony. Wiadomo natomiast, że bierze w nim udział wzmożone uwalnianie histaminy, podobnie jak w przypadku innych pokrzywek.

Pokrzywka u dzieci

Pokrzywka pojawia się również u dzieci. Zazwyczaj ma charakter ostry i wywołują ją określone pokarmy, w szczególności mleko, orzechy i jaja. Ważnym czynnikiem chorobotwórczym w przypadku najmłodszych są również infekcje wirusów. Co istotne, u większości małych pacjentów objawy utrzymują się przez krótki czas: zwykle od kilku do kilkunastu godzin, a czasami przez kilka dni.

Pokrzywka – objawy

Objawy choroby są charakterystyczne, dzięki czemu jej rozpoznanie nie stanowi zwykle większego problemu. O pojawieniu się pokrzywki świadczą w szczególności bąble pokrzywkowe, rumień i obrzęk, a także intensywne swędzenie lub pieczenie skóry. Pomimo tego jest zwykle niebolesna (choć bąble są czasami bolesne lub piekące), a jej objawy ustępują bez pozostawiania blizn czy przebarwień skóry. Niemniej to właśnie bąbel pokrzywkowy, który może pojawić się w różnych miejscach na ciele pacjenta, stanowi podstawowy objaw pokrzywki.

Typowe objawy pokrzywki:

• bąble pokrzywkowe,
• rumień i obrzęk,
• intensywny świąd lub pieczenie skóry.

Nietypowe objawy pokrzywki:

• ból głowy,
• gorączka,
• objawy astmatyczne,
• biegunka,
• skurcze żołądka,
• brak apetytu,
• obrzęk stawów,
• uczucie zmęczenia,
• chrypka,
• trudności w przełykaniu,
• nudności i wymioty,
• problemy z orientacją,
• ucisk w klatce piersiowej,
• spadek ciśnienia tętniczego.

Pokrzywka a obrzęk naczynioruchowy

U mniej więcej połowy pacjentów może występować dodatkowo tzw. obrzęk naczynioruchowy. Dotyczy on tkanek podskórnych, m.in. rąk, stóp, ust, powiek, a niekiedy nawet genitaliów. Najczęściej jest bardziej nasilony po jednej stronie ciała. Czasami pojawia się również zaczerwienienie w obrębie zmian skórnych. Obrzęk naczynioruchowy jest szczególnie niebezpieczny, ponieważ w jego przebiegu możliwe jest pojawienie się trudności w oddychaniu. Istnieje też wówczas ryzyko zgonu, co najczęściej wynika z silnego obrzęku, „opuchnięcia” gardła prowadzącego do zamknięcia krtani. Taki obrzęk może pojawić się nagle, natomiast może również przebiegać skrycie, rozwijając się przez dłuższy czas.

Przyczyny powstawania pokrzywki

Pokrzywka może pojawiać się samoistnie (w postaci ostrej lub przewlekłej) lub jako pokrzywka indukowana. Jej ostra forma najczęściej wywoływana jest przez alergię lub leki. Z kolei w przypadku pokrzywki przewlekłej aż w 80–95% nie udaje się odszukać czynników wywołujących objawy choroby. Warto przy tym dodać, że również stres emocjonalny stanowi czynnik, który może nasilać lub wywoływać pokrzywkę.

Pokrzywka – przyczyny

Leki:

• niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. aspiryna, ibuprofen),
• antybiotyki (np. penicylina),
• środki kontrastowe z jodem używane w radiologii,
• narkotyczne środki przeciwbólowe (np. kodeina, morfina),
• inne leki (pokrzywkę może wywołać niemal każdy lek).

Alergeny wziewne i kontaktowe:

• lateks,
• pokarmy (np. orzechy, ryby, skorupiaki),
• substancje chemiczne (np. penicylina, ślina zwierząt),
• pyłki roślin (głównie przypominające je alergeny zjadanych owoców czy warzyw).

Pokarmy i dodatki do żywności:

• orzeszki ziemne, laskowe,
• ryby i skorupiaki,
• jaja kurze,
• mleko krowie, ser,
• pszenica, soja,
• truskawki, szpinak, bakłażan,
• owoce morza,
• benzoesan, siarczyny, glutaminian sodu, barwniki.

Jad owadów błonkoskrzydłych:

• jad pszczoły,
• jad osy,
• jad szerszenia,
• jad mrówek.

Czynniki fizykalne:

• zimno, ciepło,
• ucisk, wibracje,
• woda, słońce,
• wysiłek fizyczny.

Co robić w razie wystąpienia objawów pokrzywki?

W przypadku występowania pokrzywki, a więc dostrzeżenia charakterystycznych dla niej objawów, chory powinien zażyć lek przeciwhistaminowy. Jeżeli pojawiają się cięższe symptomy choroby, zwłaszcza obrzęk naczynioruchowy, zaleca się przyjęcie glikokortykosteroidu. Objawy mogące zwiastować wstrząs anafilaktyczny (takie jak np. obrzęk naczynioruchowy) są bezwzględnym wskazaniem do pilnego wezwania pogotowia ratunkowego oraz podania adrenaliny (jeśli została wcześniej przepisana choremu).

Diagnostyka pokrzywki

Pojawienie się u pacjenta pokrzywki ostrej zwykle nie wymaga przeprowadzenia badań, poza oceną obrazu klinicznego choroby oraz wywiadem medycznym. Skomplikowana natomiast jest diagnostyka pokrzywki przewlekłej, której przyczyny udaje się ustalić u jedynie 20% chorych. Wśród badań, które mogą zostać przeprowadzone w takim procesie, wymienia się w szczególności badania laboratoryjne, a w tym OB I CRP, morfologię z rozmazem, badanie moczu, próby wątrobowe, badanie moczu, a czasami również ocenę czynności tarczycy.

Wstępna diagnostyka pokrzywki:

• OB I CRP,
• morfologia z rozmazem,
• badanie moczu,
• próby wątrobowe,
• ocena czynności tarczycy.

Możliwe są też testy skórne lub kontaktowe z alergenami oraz badanie poziomu IgE we krwi. W wybranych przypadkach lekarz zaleca dodatkowe badania, takie jak: eozynofilia krwi, testy w kierunku chorób autoimmunologicznych, tarczycy, wirusowych zakażeń wątroby i innych schorzeń, test skórny z własną surowicą chorego, próby prowokacyjne z pokarmem lub lekiem czy wykonanie biopsji skóry.

Badania rozszerzone:

• testy skórne lub kontaktowe z alergenami,
• badanie poziomu IgE we krwi,
• eozynofilia krwi,
• testy w kierunku chorób autoimmunologicznych, tarczycy, wirusowych zakażeń wątroby i innych schorzeń,
• test skórny z własną surowicą chorego,
• próby prowokacyjne z pokarmem lub lekiem,
• biopsja skóry.

Jak leczyć pokrzywkę?

Osoby cierpiące na pokrzywkę powinny unikać czynników wyzwalających objawy oraz nasilających lub wywołujących chorobę. Konieczne może być wówczas zastosowanie diety eliminacyjnej (dot. pokrzywki pokarmowej) czy wykluczenie niektórych leków i alkoholu. Kluczowe znaczenie ma jednak nierzadko leczenie choroby podstawowej – w sytuacji, kiedy pokrzywka ma charakter wtórny, czyli kiedy stanowi ona następstwo innej choroby. Istotnym elementem terapii bywa również leczenie farmakologiczne.

Leczenie farmakologiczne pokrzywki

W ramach leczenia farmakologicznego pacjenci przyjmują przede wszystkim leki przeciwhistaminowe, które niwelują świąd skory i powodują zanikanie bąbli. Stosują wówczas bilastynę, cetyryzynę, desloratadynę, feksofenadynę, lewocetyryzynę, loratadyę lub rupatadynę. Lekarz może również włączyć inne leki, takie jak montelukast, cyklosporyna, omalizumab oraz glikokortykosteroidy.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia pokrzywki?

Dalsze postępowanie jest bezpośrednio uzależnione od czynnika wywołującego chorobę. Przykładowo – w przypadku stwierdzonej alergii pacjent wymaga stałej opieki alergologa. Niezbędne może być wówczas stałe przyjmowanie leków oraz unikanie czynników wyzwalających objawy pokrzywki.