Psychoterapia dzieci i młodzieży

Podstawy psychoterapii dziecięcej i młodzieżowej

Psychoterapia dzieci i młodzieży to forma pomocy, która przeznaczona jest dla najmłodszych pacjentów. Jej celem jest poradzenie sobie z rozmaitymi problemami emocjonalnymi, społecznymi i behawioralnymi, a więc poprawa funkcjonowania młodej osoby w codziennym życiu. Co istotne, również w przypadku takich uczestników terapii proces terapeutyczny może mieć charakter zarówno indywidualny, jak i grupowy.

•psychoterapia psychodynamiczna,

•psychoterapia poznawczo-behawioralna,

•psychoterapia systemowa,

•psychoterapia integracyjna.

W trakcie spotkania z terapeutą dziecko czy nastolatek zyskuje szansę na to, by porozmawiać z kimś na temat swoich problemów i doświadczanych uczuć. W rezultacie otrzymuje potrzebne wsparcie w zrozumieniu mechanizmów rządzących jego zachowaniami i emocjami oraz w wypracowaniu umiejętności radzenia sobie z trudnościami. Jednocześnie uczy się, w jaki sposób budować zdrowe i pozytywne relacje ze swoimi rówieśnikami oraz jak kształtować więzi ze swoją rodziną i innymi najbliższymi osobami. Kluczowe jest natomiast to, by forma wsparcia została odpowiednio dopasowana do realnych potrzeb młodego pacjenta oraz by uczestnik terapii czuł się podczas niej komfortowo i miał zaufanie wobec swojego psychoterapeuty.

Różnice między psychoterapią dziecięcą a dorosłych

W przypadku dzieci bardzo często jest tak, że problem, z którym się zmagają, nie jest oczywisty. Osoby dorosłe zazwyczaj potrafią sprecyzować, kiedy i dlaczego odczuwają negatywne emocje czy reagują w niepożądany sposób. Dzieci natomiast nie wiedzą najczęściej, co im dolega i nad jakimi dokładnie obszarami powinny pracować wraz z terapeutą – tj. dlaczego zachowują się w określony sposób. Ustalenie ich kłopotów nie jest też łatwe dla psychoterapeuty, który nierzadko ma do dyspozycji wyłącznie przykłady sytuacji, w których dziecko zamanifestowało swój problem – w sposób nieoczywisty, niedosłowny. Trudności, z którymi zmaga się młody człowiek, mogą być przez niego manifestowane na przykład poprzez:

•problemy szkolne,

•zachowania buntownicze,

•odczuwanie nieuzasadnionego cierpienia,

•problemy w relacjach z rodziną,

•problemy w relacjach z rówieśnikami.

Ponadto psychoterapia dzieci i młodzieży bardzo często skoncentrowana jest na kształtowaniu ich umiejętności społecznych i emocjonalnych. Takie osoby wypracowują dzięki spotkaniom z terapeutą zdolność do regulacji swoich emocji, a także radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Psychoterapia umożliwia im także kształtowanie odpowiednich wzorców komunikacji – co jest dla nich przydatne zarówno w kontekście relacji rówieśniczych, jak i z rodzinnych. Dorośli natomiast najczęściej uczą się radzić sobie z problemami poznawczymi, emocjonalnymi oraz dotyczącymi relacji. W trakcie terapii, w której uczestniczą, kluczowa jest też praca nad zmianą niebezpiecznych dla nich wzorców myślenia i zachowania.

Najczęstsze problemy psychologiczne u dzieci i młodzieży

W psychoterapii dzieci i młodzieży uczestniczą zarówno pacjenci borykający się z konkretnymi zaburzeniami czy chorobami o podłożu psychicznym, jak i osoby, które po prostu zmagają się z rozmaitymi trudnościami w życiu codziennym. Częstą przyczyną wizyty u psychoterapeuty czy psychologa młodzieżowego bądź dziecięcego jest rozwód rodziców, a dokładnie trudność dziecka w zaakceptowaniu nowej sytuacji. Warto jednak pamiętać o tym, że pomoc specjalisty od psychoterapii dzieci i młodzieży sprawdza się także w przypadku bardziej zaawansowanych problemów, takich jak na przykład zaburzenia lękowe, depresyjne czy odżywiania.

Wybrane wskazania do wizyty u psychologa dziecięcego lub młodzieżowego:

•trudności w nauce,

•problemy w relacjach z rówieśnikami,

•trudności w relacjach z rodziną,

•zaburzenia lękowe,

•zaburzenia depresyjne,

•zaburzenia odżywiania,

•zaburzenia zachowania,

•problemy z dostosowaniem się do nowej sytuacji.

Terapia zaburzeń lękowych i depresyjnych

Psychoterapia jest polecana między innymi młodym osobom zmagającym się z zaburzeniami lękowymi i depresyjnymi. Dotyczy to tych dzieci i nastolatków, u których objawy wskazanych przypadłości utrudniają im codzienne funkcjonowanie lub po prostu utrzymują się przez długi czas. Warto jednocześnie podkreślić, że kilkudniowy spadek nastroju z powodu negatywnego doświadczenia, na przykład kłótni z przyjaciółmi, wcale nie musi wskazywać na istnienie zaburzenia o podłożu psychicznym. Kiedy jednak objawy są silne i trwają dłużej niż zwykle, konieczne jest wsparcie specjalisty, który zaproponuje odpowiedni plan leczenia. Bezwzględnym wskazaniem do rozpoczęcia psychoterapii u dziecka lub nastolatka są podejmowane przez niego próby samobójcze.

Praca z trudnymi zachowaniami i zaburzeniami odżywiania

Rozmowa z psychologiem dziecięcym lub młodzieżowym, poprzedzająca zazwyczaj wizytę u psychoterapeuty czy psychiatry, jest niezbędna także wtedy, kiedy dziecko przejawia negatywne zachowania, a tym bardziej wtedy, kiedy dochodzi u niego do zaburzeń odżywiania. Podczas wizyty specjalista określa, czy dany problem wymaga podjęcia psychoterapii, czy wystarczająca będzie jednorazowa konsultacja. W wybranych przypadkach dostateczna okazuje się zwykła rozmowa i wskazanie danej osobie, jak może poradzić sobie z daną trudnością. Czasami natomiast konieczne jest rozpoczęcie psychoterapii. Dzieje się tak między innymi w przypadku zaburzeń odżywiania, do których należy na przykład:

•anoreksja,

•bulimia,

•zaburzenie przeżuwania,

•zespół nocnego jedzenia,

•zespół Pica, czyli łaknienie spaczone,

•zaburzenie z napadami objadania się,

•zaburzenie z ograniczaniem bądź unikaniem przyjmowania posiłków.

Jeżeli młody pacjent zostanie skierowany na leczenie, celem procesu terapeutycznego będzie przede wszystkim uwolnienie go od cierpienia, poprawa jego ogólnego samopoczucia, zwiększenie jego poczucia własnej wartości oraz przeformułowanie postrzegania siebie i swoich możliwości. Przebieg terapii zależeć będzie bezpośrednio od problemu, z którym boryka się dana osoba – jego specyfiki, a w tym nasilenia objawów będących wskazaniem do rozpoczęcia psychoterapii. Może ona przybrać postać psychoterapii psychodynamicznej, terapii skoncentrowanej na rozwiązaniu problemu, psychoterapii behawioralno-poznawczej lub innej, dostępnej formy leczenia.

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) u młodych

Jedną z metod z zakresu psychoterapii stosowanych wśród osób młodych jest terapia poznawczo-behawioralna. Do cech charakterystycznych takiej metody terapeutycznej należy przede wszystkim dyrektywny charakter, skoncentrowanie na rozwiązaniu problemu i na teraźniejszym doświadczaniu oraz stosowanie eksperymentów behawioralnych w celu wywołania określonej zmiany w myśleniu pacjenta. W przebiegu terapii CBT kluczowe jest też duże zaangażowanie pacjenta w proces terapeutyczny oraz zmiana sposobu interpretowania przez niego rzeczywistości.

Badania wykazały, że podejście CBT sprawdza się w przypadku leczenia, poprawy funkcjonowania i profilaktyki między innymi takich problemów pojawiających się u młodych osób jak:

•myśli samobójcze,

•zaburzenia lękowe,

•zaburzenia depresyjne,

•dysmorfobia,

•zespół tików,

•trichotillomania,

•zaburzenia odżywania i otyłość,

•zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne,

•zespół stresu pourazowego.

Terapia zabawą i inne kreatywne metody pracy

Zabawa stanowi nieodłączny element psychoterapii wśród małych pacjentów. Może być formą komunikacji pomiędzy dzieckiem a terapeutą. Dzięki niej możliwe jest zbudowanie ciepłej, przyjaznej relacji, bazującej na zaufaniu i poczuciu komfortu. Jednocześnie umożliwia stworzenie przestrzeni bezpiecznej (w odczuciu dziecka), w której dziecko może wyrażać siebie i w rezultacie osiągać ustalone uprzednio założenia terapeutyczne. Warto natomiast podkreślić, że służą temu rozmaite kreatywne metody pracy z najmłodszymi. Do takich metod należą w szczególności gry, aktywności plastyczne czy zabawy ruchowe.

Jak rodzice mogą wspierać proces terapeutyczny?

Rola rodziców w procesie terapeutycznym dziecka jest szczególnie podkreślana w podejściu systemowym. Terapeuci systemowi koncentrują się na funkcjonowaniu jednostki, a w tym dziecka czy nastolatka, w określonym systemie. Każdy człowiek jest częścią jakiegoś środowiska, w którym realizuje swoją potrzebę nawiązywania i utrzymywania kontaktów społecznych. Przykładem systemu jest rodzina, w której poszczególni jej członkowie silnie na siebie oddziałują. Kiedy więc jedna osoba doświadcza pewnych trudności czy nawet zaburzeń, odczuwa to nie tylko ona, ale i osoby, które należą do jej środowiska.

Wybrane zadania rodziców w psychoterapii ich dzieci:

•dostrzeżenie i akceptacja problemów dziecka,

•zyskanie wiedzy na temat specyfiki problemów, z którymi boryka się ich dziecko,

•prowadzenie aktywności terapeutycznych, ustalonych wcześniej z terapeutą,

•współpracowanie z psychoterapeutą,

•reagowanie w przypadku pogorszenia się stanu dziecka,

•dbanie o dobrą, zdrową komunikację z dzieckiem,

•ustalenie zasad obowiązujących członków rodziny,

•dbanie o to, by relacje rodzinne opierały się na dialogu i akceptacji,

•wzmacnianie poczucia wartości dziecka.

Komunikacja między terapeutą a rodzicami

Pierwsze spotkanie z psychoterapeutą dziecięcym czy młodzieżowym może odbywać się wyłącznie z rodzicami dziecka – to właśnie oni są dla terapeuty na początek podstawowym źródłem informacji na temat dziecka i jego aktualnego stanu psychicznego. Specjalista stara się wówczas dowiedzieć między innymi tego, jak dziecko funkcjonuje wśród rodziny i rówieśników. Dopiero po tym następuje spotkanie z młodym pacjentem. Co istotne, również podczas takiej wizyty mogą być obecni rodzice dziecka, których zadaniem jest wspieranie swojej pociechy podczas całego procesu terapeutycznego – polega to nie tylko na określonej aktywności wobec dziecka, ale i na utrzymywaniu skutecznej komunikacji z terapeutą.

Kryteria wyboru odpowiedniego specjalisty

By zdecydować się na współpracę z odpowiednim psychoterapeutą czy psychologiem dziecięcym lub młodzieżowym, warto zwrócić uwagę na kilka istotnych kwestii. Kluczowe są w szczególności takie kryteria wyboru jak:

•kwalifikacje i specjalizacja danej osoby,

•doświadczenie wybranego specjalisty,

•metody terapeutyczne, które są przez niego stosowane,

•sposób i jakość komunikacji z dzieckiem utrzymywanej przez terapeutę,

•sposób i jakość komunikacji z rodzicami utrzymywanej przez terapeutę,

•atmosfera panująca w gabinecie wybranego specjalisty i dostosowanie go do przyjmowania najmłodszych pacjentów.

Znaczenie doświadczenia i specjalizacji

Jednym z kryteriów wyboru specjalisty dziecięcego czy młodzieżowego jest jego doświadczenie i zdobyta specjalizacja. Kluczowe jest to, jakie wykształcenie uzyskała dana osoba: czy jest ona psychologiem, czy psychoterapeutą. Warto przy tym podkreślić, że zadaniem psychologa jest raczej udzielanie jednorazowych konsultacji czy pomoc w znalezieniu odpowiedniego specjalisty. To psychoterapeuta odpowiada za proces terapeutyczny, w wybranym uprzednio nurcie, na przykład psychodynamicznym. Trzeba też zwrócić uwagę na to, czy dana osoba jest rzeczywiście specjalistą dziecięcym, czy takim, który współpracuje wyłącznie z dorosłymi. W przypadku psychoterapii dzieci należy wybrać taką osobę, która ma doświadczenie w pracy z najmłodszymi pacjentami.