Psychoterapia Gestalt – kompletny przewodnik dla początkujących

Wprowadzenie do psychoterapii Gestalt

Psychoterapia Gestalt to metoda psychoterapii zaprojektowana przez Fritza Perlsa, który zaczerpnął wiedzę z zakresu teorii pola Kurta Lewina, psychoanalizy oraz teorii Gestalt. Niewątpliwie jej kluczowym pojęciem jest „całościowość” – niemieckie „gestalt” oznacza „zorganizowaną całość”. W ramach tego podejścia konieczne jest zintegrowane ujmowanie doświadczeń, bez względu na to, czy mają one związek z grupami, jednostkami czy obiektami, a nie dzielenie ich na mniejsze fragmenty.

• samoświadomość – człowiek ma cenną zdolność do świadomego czucia, myślenia i doznawania fizycznego, dlatego powinien kształtować w sobie umiejętność doznań czy odczuwania;

• całościowość – człowiek stanowi zintegrowaną całość złożoną ze współpracujących ze sobą elementów: ciała, emocji, myśli, spostrzeżeń i doznań cielesnych;

• odpowiedzialność – człowiek powinien brać odpowiedzialność za własne życie;

• zaspokojenie potrzeb – człowiek ma swoje wewnętrzne potrzeby i umiejętność ich zaspokajania;

• wartość człowieka – człowiek nie jest z natury ani dobry, ani zły, dlatego, zamiast go oceniać, należy okazywać mu wsparcie w jego dążeniu do samorealizacji, z jednoczesnym stawianiem mu wymagań;

• tu i teraz – nie należy tkwić zbyt mocno ani w przeszłości, ani w przyszłości, ponieważ możemy być tylko w czasie teraźniejszym;

• wzajemne powiązania – człowiek stanowi część jakiegoś środowiska, które pozwala mu na odnalezienie siebie, dlatego nie można go analizować w oderwaniu od takiego kontekstu;

• figura i tło – podczas kontaktu człowieka ze środowiskiem pewne przedmioty się wyróżniają, inne natomiast są ich tłem;

• domykanie całości – człowiek ma tendencję do domykania własnych doświadczeń, a niedokończone doświadczenia stanowią obciążenie dla umysłu;

• samoregulacja – człowiek wykazuje naturalną tendencję do utrzymywania stanu równowagi.

Psychoterapia Gestalt nie polega na zmienianiu pacjentów oraz na mówieniu im, co powinni robić, by rozwiązać dany problem. Skupia się ona raczej na tym, by pacjent zyskał samoświadomość, pozwalającą mu na ustalenie własnych potrzeb, uczuć i myśli, a tym samym na rozwój i branie za siebie pełnej odpowiedzialności. Zgodnie z nurtem Gestalt podstawą dla zdrowego życia psychicznego jest przyjęcie kilku kluczowych założeń. Kierowanie się wspomnianymi zasadami ma pozwolić człowiekowi na utrzymanie pełnej homeostazy umysłu. Claudio Naranjo prezentuje następujące warunki zdrowia psychicznego, które są podstawą opisywanego podejścia:

• Żyj w „teraz”, czyli w czasie teraźniejszym.

• Żyj w „tu”, czyli w aktualnej sytuacji.

• Akceptuj siebie takim, jakim jesteś.

• Postrzegaj otaczający Cię świat takim, jakim jest. Nawiąż kontakt z nim, zamiast projektować idealną wizję.

• Zachowuj szczerość wobec samego siebie.

• Wyrażaj swoje myśli, uczucia i pragnienia bez fałszywego ukrywania się za maską.

• Doświadczaj pełnego spektrum emocji, zarówno tych przyjemnych, jak i trudnych.

• Odrzucaj zewnętrzne wymagania, które kłócą się z Twoją wiedzą o sobie.

• Badaj możliwości, eksperymentuj, by pozwolić sobie na doświadczanie nowych sytuacji.

• Pozostań otwarty na zmiany i rozwój, gotów do adaptacji do nowych wyzwań.

Nurt Gestalt nawiązuje też do koncepcji Marina Bubera, zgodnie z którą istnieją dwa podstawowe rodzaje kontaktów tworzonych przez człowieka: Ja – Ty oraz Ja – To. Przy czym tylko relacja Ja – Ty może wpłynąć na rozwój podmiotowości. Tylko w niej następuje wzajemna otwartość, podparta świadomością różnic i podobieństw pomiędzy jej stronami. W relacji Ja – To natomiast drugi człowiek traktowany jest podmiotowo, co nie ma związku z otwarciem osobowości. Typowa dla niej jest za to manipulacja, powierzchowność zachowania i kontrola.

Cechy charakterystyczne terapii Gestalt:

• elastyczna, niedogmatyczna sytuacja terapeutyczna,

• holistyczne postrzeganie organizmu,

• skoncentrowanie się na „tu i teraz”,

• konieczność doświadczania siebie i otoczenia,

• rozróżnienie uwagi i świadomości,

• rozszerzanie świadomości na wszystkie sfery przeżyć, myśli, aktywności i ciała,

• nauka tego, jakie zachowania służą zaspokajaniu potrzeb, a które temu nie służą,

• traktowanie emocji jako języka organizmu,

• integracja osobowości poprzez integrację wyobcowanych części siebie,

• dążenie podczas terapii do uzyskania dojrzałości, podniesienia potencjału pacjenta, integracji jego osobowości oraz wzmocnienia jego rzeczywistych pragnień i potrzeb.

Kiedy zgodnie z Gestalt dochodzi do zaburzeń psychicznych?

Warto przy tym dodać, że w ramach podejścia Gestalt wyróżnia się siedem sposobów na zaburzenie swojego życia psychicznego. Może to nastąpić na przykład poprzez desensytyzację, czyli proces, w którym człowiek paraliżuje swoją naturalną umiejętność odczuwania świata. Innym sposobem jest defleksja, czyli zmiana kierunku generowanej przez siebie energii. W rezultacie bodźce dochodzące ze środowiska nie wywierają na osobę odpowiedniego wpływu.

Do zaburzenia życia psychicznego może też dojść poprzez introjekcję, czyli zbyt silne przyjmowanie z otoczenia modeli, reguł i zasad czy poprzez projekcję – wypieranie części „ja” i lokowanie jej w podmiocie zewnętrznym, np. w osobie. Sposobem na wywołanie takiego efektu jest też retrofleksja – kiedy energia kierowana jest do wewnątrz jednostki, pomimo jej naturalnego nakierowania na zewnątrz, egotyzm – zbyt silna koncentracja na samym sobie oraz konfluencja, czyli zaburzenie własnej odrębności względem środowiska.

Sposoby na zaburzenie życia psychicznego:

• desensytyzacja,

• defleksja,

• introjekcja,

• projekcja,

• retrofleksja,

• egotyzm,

• konfluencja.

Zastosowanie psychoterapii Gestalt w praktyce

Metoda Gestalt jest realizowana przede wszystkim za pomocą tzw. dialogu egzystencjalnego, prowadzonego między specjalistą a pacjentem. Zadaniem psychoterapeuty jest wówczas pełne zrozumienie swojego podopiecznego oraz nauczenie go rozpoznawania własnych emocji i mechanizmów ich powstawania. Celem jest stworzenie odpowiednich warunków do wniknięcia pacjenta w samego siebie i do poznania własnego wnętrza. Ważne jest przy tym, by terapeuta oddziaływał w procesie terapeutycznym nie tylko na drugą osobę, ale i by sam poddawał się wpływowi pola emocjonalnego uczestnika terapii.

W przypadku grup spotkaniowych terapia Gestalt najczęściej składa się z czterech etapów: indywidualnej rozmowy wstępnej, terapii otwarcia, właściwego rozwiązywania problemów oraz oceny. Proces terapeutyczny rozpoczyna się więc od indywidualnej rozmowy wstępnej, podczas której odbywa się swobodny dialog, mający na celu poznanie procesu egzystencjalnego toczącego się wewnątrz pacjenta. Również na etapie drugim terapeuta dąży do stałego generowania pozytywnego pola emocjonalnego. Bardzo często przyjmuje on postać spotkań grupowych, choć możliwe jest zachowanie jego indywidualnego charakteru. Możliwe jest też przeprowadzenie wówczas zajęć ruchowych, np. jogi czy ćwiczeń oddechowych. Dopiero na etapie trzecim następuje właściwe rozwiązywanie problemów – dzięki podróży pacjenta do wnętrza siebie i ekspozycji uczestnika terapii na silne emocje. Ostatecznie następuje ocena, czyli ustalenie, jakich postępów dokonała dana osoba.

Korzyści i wyzwania terapii Gestalt

Jedną z zalet psychoterapii Gestalt jest możliwość zastosowania tej formy terapii w przypadku różnych pacjentów, z rozmaitymi problemami natury psychicznej. Gestalt sprawdza się między innymi wśród osób z zaburzeniami lękowymi, zaburzeniami odżywiania, zaburzeniami osobowości, depresją czy wśród pacjentów uzależnionych, na przykład od alkoholu. Wskazaniem do zastosowania tej metody jest również kryzys rozwojowy bądź egzystencjalny. Terapia Gestalt może być również stosowana w przypadku osób chcących pogłębić wiedzę na swój temat i dokonać tym samym rozwoju osobistego.

Niestety kiedy dana osoba nie jest w stanie zrozumieć czy zaakceptować siebie i własnych emocji, zakończenie psychoterapii sukcesem staje się niemożliwe. Dlatego Gestalt może nie zadziałać między innymi u osób cierpiących na schizofrenię czy poważne zaburzenia dyssocjalne. Pacjent musi wykazywać chęć do tego, by pracować nad swoją równowagą wewnętrzną i nad urzeczywistnieniem swojego potencjału. Tylko wtedy możliwe jest osiągnięcie oczekiwanych rezultatów terapeutycznych. Poważny kryzys, depresja, schizofrenia bądź inne przyczyny uniemożliwiające wgląd do samoświadomości nie pozwalają na osiągnięcie założeń psychoterapii w nurcie Gestalt.

Porównanie psychoterapii Gestalt z innymi podejściami

Teoretyczne aspekty Gestalt bardzo często łączone są z freudowskim ego oraz jungowską jaźnią. Należy jednak podkreślić, że self (jaźń) wyszczególniania w ramach tego podejścia różni się od ego i jaźni obecnych we wskazanych nurtach. W Gestalt najważniejszy jest aktualny styl twórczego przystosowania danej osoby w jakimś polu. Self człowieka jest więc bardzo zmienne. Podobnie jest z postrzeganiem agresji: zdrowa agresja nie jest tożsama z „popędem śmierci” Zygmunta Freuda. W związku z tym podczas terapii Gestalt dopuszczalne jest wzbudzanie agresji u pacjenta. Ma to służyć zamanifestowaniu przez niego swojego „ja”. Jest to stosowane przede wszystkim u osób nieśmiałych.

Bardzo często mówi się także o związkach Gestalt z założeniami buddyzmu, który podobnie jak opisywane podejście skoncentrowany jest na „całościowości”, dążeniu człowieka do samoświadomości oraz na braniu odpowiedzialności za własne życie. Przy czym w Gestalt bardziej chodzi o psychikę, w buddyzmie natomiast o rozwój osobowości. I choć zarówno jeden, jak i drugi system stanowi wezwanie do rozwoju człowieka, to w buddyzmie niewątpliwe kluczowy jest duchowy aspekt tego procesu.

Psychoterapia Gestalt a inne formy terapii

Gestalt bywa też porównywana z innymi metodami terapeutycznymi, między innymi z terapią poznawczo-behawioralną (CBT). Należy jednak podkreślić, że CBT ma wyraźną strukturę i jest skoncentrowana na konkretnym celu, podczas gdy psychoterapia Gestalt skupia się na poszerzaniu świadomości. Od psychoterapii psychodynamicznej natomiast terapia Gestalt różni się w szczególności pod względem podejścia terapeuty do prowadzonej kuracji. W przypadku podejścia psychodynamicznego specjalista zachowuje powściągliwość emocjonalną. Psychoterapia Gestalt natomiast, zgodnie z jej głównymi założeniami, wymaga od terapeuty zaangażowania się w proces terapeutyczny również w zakresie emocjonalnym. Ponadto podejście psychodynamiczne skoncentrowane jest na analizie przeniesienia i przeciwprzeniesienia, a podejście Gestalt na teraźniejszości i rzeczywistej relacji.

Jak znaleźć terapeutę Gestalt?

Kliniki.pl to platforma, dzięki której pacjenci wymagający wsparcia psychoterapeuty mogą znaleźć odpowiedniego specjalistę. W ramach naszego serwisu skupiamy rozmaite kliniki, gabinety i lekarzy, dzięki czemu skorzystanie z oferowanych przez nich usług staje się o wiele łatwiejsze. W kliniki.pl pacjenci mają dostęp między innymi do listy psychoterapeutów prowadzących terapie w nurcie Gestalt – wraz ze szczegółowymi informacjami na ich temat oraz lokalizacjami, w których organizują spotkania z pacjentami.