Środki kontrastowe, stosowane w badaniach TK

Tomografia komputerowa to szybkie i nieinwazyjne badanie obrazowe, pozwalające na przeprowadzenie dokładnej diagnostyki wielonarządowej z uwzględnieniem zarówno tkanek miękkich, jak i struktur kostnych. Jej istotą jest wykorzystanie promieni, emitowanych przez lampę rentgenowską, do wykonania przekrojowych obrazów wybranych narządów ciała. 

W trakcie badania TK pacjent, leżąc na wąskim stole, znajduje się pomiędzy lampą emitującą a detektorem, odczytującym zmiany natężenia promieni rentgenowskich, przechodzących przez poszczególne tkanki – są one różne dla różnych tkanek. Uzyskane wyniki zostają przeliczone przez specjalny program komputerowy, który tej podstawie generuje bardzo szczegółowy, trójwymiarowy obraz badanego narządu.

Środki kontrastowe w tomografii komputerowej

Realizowana planowo diagnostyka tomografem komputerowym jest, dla większej dokładności obrazowania, poprzedzana dożylnym zaaplikowaniem pacjentowi środka kontrastującego (cieniującego). Jest to płynna substancja, mająca za zadanie lepiej uwidocznić (zwiększyć kontrast) określone struktury i narządy. Środki kontrastowe pochłaniają promieniowanie RTG w mniejszym lub większym stopniu niż otaczające je tkanki. Ich wydalanie następuje razem z moczem, więc dla przyśpieszenia procesu wskazane jest wypicie dużej ilości wody przed rozpoczęciem badania.

Środki kontrastujące, których głównymi dostawcami są koncerny farmaceutyczne Bayer, Bracco, Covidien i GE Healthcare, można podzielić na trzy podstawowe grupy:

• Wysokoosmolalne, jonowe środki kontrastowe (ang. HOCM) - obciążone większą częstotliwością występowania działań niepożądanych, takich jak reakcja alergiczna lub ostra nefropatia pokontrastowa (uszkodzenie nerek związane i wywołane przez podanie środków cieniujących). Większość działań niepożądanych ujawnia się w ciągu pierwszych 20 minut po podaniu kontrastu. W rzadkich przypadkach obserwuje się również działania opóźnione, występujące 24-48 godzin po wstrzyknięciu kontrastu.
• Niskoosmolalne, niejonowe środki kontrastowe - preferowane ze względu na swoją niską chemo- i osmotoksyczność oraz znacząco mniejszą częstość wywoływania działań niepożądanych niż HOCM.
• Izoosmolalne środki kontrastowe - niejonowe środki kontrastowe o osmolalności zbliżonej do parametrów krwi oraz o znacznie większej lepkości w porównaniu ze środkami niskoosmolalnymi.

Termin osmolalność (molowość) oznacza w tym przypadku liczbę moli substancji czynnej osmotycznie, rozpuszczonej w 1 kg rozpuszczalnika (wody). Zależy ona od stężenia i aktywności cząsteczek substancji rozpuszczonych w wodzie oraz stężenia i aktywności cząsteczek wody. Niska osmolalność wpływa na lepszą tolerancję środka konturującego przez organizm pacjenta, zaś niższa lepkość umożliwia jego sprawniejsze podanie z odpowiednią prędkością i tym samym uzyskanie wysokiej jakości obrazów.

W przypadku tomografii komputerowej, ważną cechą środka kontrastowego jest również poziom stężenia jodu. Im jest ono wyższe, tym lepszy obraz można uzyskać, redukując jednocześnie objętość podawanego preparatu. Optymalne rozwiązanie dla pacjenta to środek o możliwie najwyższej zawartości jodu i jednocześnie najmniejszej możliwej dla tego stężenia lepkości.