Terapia hormonalna po menopauzie – korzyści i ryzyko

Kiedy warto rozważyć terapię hormonalną po menopauzie?

Decyzja o rozpoczęciu hormonalnej terapii zastępczej (HTZ) powinna być oparta na dokładnym rozpoznaniu objawów oraz ich wpływie na codzienne funkcjonowanie kobiety. Kluczowe wskazania do włączenia terapii to umiarkowane lub silne objawy naczynioruchowe, takie jak nagłe uderzenia gorąca, zlewne poty, uczucie niepokoju czy bezsenność.

Objawy te, będące efektem niedoboru estrogenów, mogą w sposób istotny obniżać jakość życia, prowadząc do przewlekłego zmęczenia i zaburzeń nastroju.

Terapia hormonalna odgrywa szczególną rolę także u kobiet z przedwczesnym wygasaniem czynności jajników, czyli w przypadku menopauzy przed 40. rokiem życia. W takich sytuacjach hormony należy stosować co najmniej do momentu, w którym naturalnie występuje menopauza, czyli do około 51. roku życia.

Na czym polega terapia hormonalna po menopauzie?

Hormonalna terapia zastępcza polega na dostarczaniu organizmowi żeńskich hormonów płciowych – estrogenów, a w razie potrzeby również progesteronu – w celu wyrównania ich niedoboru. Terapia może przyjmować formę monoterapii estrogenowej lub być stosowana w połączeniu z progesteronem u kobiet z zachowaną macicą, by zapobiec rozrostowi endometrium i związanym z tym ryzykiem nowotworowym.

Sposoby podania:

• doustnie (tabletki),
• przezskórnie (plastry, kremy, aerozole),
• dopochwowo (kremy, tabletki, krążki).

Najczęściej stosowane są dawki standardowe, np. 0,625 mg skoniugowanego estrogenu na dobę lub 1 mg mikronizowanego 17β-estradiolu. Niemniej jednak u niektórych kobiet mogą wystąpić skutki uboczne – tkliwość piersi, wzdęcia, bóle głowy – dlatego często rozważa się leczenie niskodawkowe. Niewielkie dawki (np. 0,3 mg estrogenu dziennie) są równie skuteczne w redukcji objawów, a ryzyko działań niepożądanych jest niższe.

Jakie są korzyści terapii hormonalnej po menopauzie?

HTZ przynosi wielowymiarowe korzyści zdrowotne. Poza skutecznym łagodzeniem objawów menopauzalnych wpływa korzystnie na układ nerwowy, sercowo-naczyniowy, kostny i moczowo-płciowy.

• Objawy naczynioruchowe: Uderzenia gorąca, nadmierne pocenie i bezsenność mogą trwać wiele lat. Terapia hormonalna nie tylko zmniejsza ich częstość, ale też łagodzi ich intensywność, przywracając komfort życia. Udowodniono, że estrogeny rozszerzają zakres termoregulacji, ograniczając reakcje organizmu na niewielkie zmiany temperatury.
• Wpływ na układ nerwowy: Estrogeny oddziałują na centralny układ nerwowy – zwiększają stężenie serotoniny, poprawiają przepływ mózgowy i działają neuroprotekcyjnie. Ich niedobór wiąże się z zaburzeniami nastroju, lękiem, a nawet z rozwojem depresji i problemów poznawczych.
• Ochrona serca i naczyń: HTZ poprawia profil lipidowy – obniża LDL, podnosi HDL – i wpływa na elastyczność naczyń krwionośnych. Wczesne rozpoczęcie terapii zmniejsza ryzyko choroby wieńcowej. Estrogeny wykazują również działanie wazodylatacyjne, m.in. poprzez stymulację produkcji tlenku azotu w śródbłonku naczyń.
• Wpływ na skórę i błony śluzowe: Terapia przywraca prawidłową wilgotność skóry i śluzówek, łagodzi objawy suchości pochwy i poprawia jakość życia seksualnego.
• Ochrona kości: Estrogeny hamują aktywność osteoklastów, zapobiegając utracie masy kostnej i zmniejszając ryzyko złamań. HTZ stosowana po menopauzie może zwiększyć gęstość mineralną kości nawet o 8%.

Jak długo można stosować terapię hormonalną?

Terapia powinna być prowadzona pod kontrolą lekarza, a czas jej trwania ustalany indywidualnie. Zazwyczaj zaleca się, by nie przekraczała 5 lat, jednak w niektórych przypadkach – przy utrzymujących się objawach – można ją kontynuować, stosując możliwie najniższe skuteczne dawki.

Jakie ryzyko niesie ze sobą terapia hormonalna?

HTZ, mimo wielu korzyści, niesie również pewne ryzyko, które należy rozważyć przed rozpoczęciem leczenia.

Ryzyka:

• zakrzepica żylna i zatorowość płucna,
• udar mózgu,
• rak piersi (szczególnie przy długotrwałym stosowaniu estrogenów z progestagenami),
• krwawienia z dróg rodnych.

Czy HTM jest dla każdego?

Nie. Terapia hormonalna nie jest odpowiednia dla wszystkich kobiet. Istnieje szereg przeciwwskazań, które uniemożliwiają jej zastosowanie.

Przeciwwskazania:

• nowotwory hormonozależne (rak piersi, rak endometrium),
• krwawienia o nieustalonej przyczynie,
• choroby zakrzepowo-zatorowe (aktualne i przebyte),
• niewydolność wątroby,
• nieuregulowane nadciśnienie,
• porfiria skórna.

Czy są alternatywy dla terapii hormonalnej?

Dla kobiet, które nie mogą przyjmować HTZ, dostępne są alternatywy, które mogą złagodzić objawy menopauzy i poprawić komfort życia.

Alternatywy:

• fitohormony (soja, czerwona koniczyna),
• suplementy (witamina D, wapń),
• ziołowe preparaty wspierające równowagę hormonalną,
• aktywność fizyczna, zdrowa dieta.