Zaćma - czynniki ryzyka

Początkowe objawy zaćmy są najczęściej dyskretne i często bagatelizowane przez pacjentów. Zazwyczaj wśród objawów dominuje przymglenie obrazu i gorsza ostrość wzroku, a także postępujące zmniejszenie wyrazistości kolorów. Stopniowe narastanie tych symptomów przez lata doprowadza ostatecznie do tego, że pacjent widzi tylko ostre źródła światła. Istnieją jednak pewne czynniki, które zwiększają ryzyko rozwoju zaćmy i u osób predysponowanych powinny wyostrzyć czujność na wystąpienie pierwszych objawów.

Co powoduje powstawanie zaćmy?

Wśród czynników ryzyka zaćmy należy wymienić wiek. Powolny proces starzenia się całego organizmu dotyczy także samego narządu wzroku, w tym znajdującej się w nim soczewki oka. Starszy wiek, szczególne powyżej 60-70 rż. predysponuje zatem do tego schorzenia. Tak powstała zaćma nazywana jest zaćmą starczą. Nie ma na dzień dzisiejszy pewnego sposobu, by zapobiec powstaniu zaćmy starczej, chodź pojawiają się doniesienia o korzystnym wpływie diety bogatej w przeciwutleniacze (warzywa i owoce). 

Zaburzenia endokrynologiczne, czyli hormonalne, również mogą skutkować powstaniem tzw. zaćmy następowej. Predysponowani do jej powstania są m.in. osoby cierpiące na cukrzycę. Zmiana równowagi biochemicznej soczewki oka w przebiegu cukrzycy może doprowadzić do utraty jej przejrzystości. Z uwagi na skalę problemu cukrzycy na świecie, tzw. zaćma cukrzycowa nie jest rzadkim zjawiskiem. Może się ona rozwijać zarówno u osób z cukrzycą typu 1 jak i typu 2, przy czym u osó z cukrzycą typu 1 rozpoznawana jest zazwyczaj w młodszym wieku. U pacjentów z tężyczką, powstałą np. w wyniku przypadkowego usunięcia przytarczyc podczas operacji tarczycy, dochodzić może do rozwoju tzw. zaćmy tężyczkowej. Jest to najczęściej drobnopunktowe zwyrodnienie soczewki, doprowadzające do jej zmętnienia.

Przewlekła terapia sterydami m.in. deksametazoenm np. w przebiegu chorób autoimmunologicznych, także jest czynnikiem ryzyka rozwoju zaćmy, która u takich osób może wystąpić w młodszym niż zazwyczaj wieku. Inne leki najczęściej odpowiadające za rozwój zmętnienia soczewki to: amiodaron, busulfan, chlorpromazyna i wspomniany już wyżej deksametazon. W grupie ryzyka rozwoju zaćmy znajdują się także pacjenci przewlekle leczeni związkami złota w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS). Galaktozemia jest chorobą genetyczną, której przyczyną jest defekt enzymatyczny, polegający na niemożności przekształcania galaktozy w glukozę. Galaktozemia stanowi jeden z czynników ryzyka rozwoju zaćmy. Wczesne rozpoznanie i leczenie tej choroby u noworodków zapobiega zatem rozwojowi zmian zwyrodnieniowych w soczewce oka. Jest to jednak choroba bardzo rzadka- występuje z częstością około 1:60 000 urodzeń.

Długotrwałe przebywanie na słońcu i narażanie oczu na działanie szkodliwego promieniowania UVB również sprzyja rozwojowi zaćmy. W tym przypadku wpływ niebezpiecznego dla oczu promieniowania można ograniczyć do minimum poprzez noszenie odpowiednim okularów przeciwsłonecznych. Należy zwrócić uwagę na fakt, że nie wszystkie okulary przeciwsłoneczne posiadają odpowiednie atesty. Urazy gałki ocznej m.in. penetrujące, również przyczyniają się do ryzyka wystąpienia zaćmy. Pourazowy stan zapalny i następcze włóknienie tkanek oka to istotne składowe tego procesu. W wyniku urazu dochodzi najczęściej do rozwoju zaćmy tylko w jednym oku.

Profilaktyka zaćmy wtórnej polega głównie na ograniczaniu wpływu odpowiednich czynników ryzyka. Należy tutaj wymienić m.in. wspomniane już noszenie właściwych okularów przeciwsłonecznych, kontrolę glikemii w przebiegu cukrzycy czy kontrolę poziomu wapnia w surowicy krwi w przebiegu tężyczki. Leczenie zaćmy jest z wyboru leczeniem chirurgicznym. Polega ona na wszczepieniu nowej soczewki w miejsce zmętniałej. Coraz powszechniej stosowana jest także metoda oparta o zastosowanie lasera femtosekundowego (FLACS).

Bibliografia: ''Cataract blindness—challenges for the 21st century'', G. Brian, H. Taylor, . Bulletin of the World Health Organization 2001, nr 79, s. 249-256. ''Okulistyka Podręcznik dla studentów'', C.A. Bradford, wyd. Elsevier Urban & Partner, 2006