Zastosowanie komórek macierzystych w okulistyce

Jak podają statystyki Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), choroby narządu wzroku występują u 285 milionów osób na całym świecie, z czego 39 milionów osób jest niewidoma, a pozostałe 246 milionów cierpi na upośledzenie widzenia. Głównymi przyczynami ślepoty na świecie są zaćma, jaskra oraz choroby siatkówki oka. 

Co to są komórki macierzyste?

Badania nad komórkami macierzystymi stwarzają nowe możliwości leczenia chorób, w których uszkodzenie lub utrata poszczególnych typów komórek w oku powoduje znaczące upośledzenie wzroku, a nawet całkowitą ślepotę. Komórki macierzyste (ang. stem cells) odpowiedzialne są w organizmie m.in. za wzrost prawidłowych tkanek oraz regenerację i naprawę tkanek uszkodzonych. Są komórkami nisko zróżnicowanymi, zdolnymi do samoodnowy. Ogromne zainteresowanie komórkami macierzystymi wynika z ich potencjału do różnicowania się w inne komórki, tkanki, a nawet narządy.

Skąd pobiera się komórki macierzyste?

Komórki macierzyste można pozyskiwać z różnych źródeł, a wybór zależy często od celu terapii oraz dostępności konkretnych źródeł. Oto kilka głównych źródeł komórek macierzystych:

• Tkanka tłuszczowa - jest jednym z najbogatszych źródeł komórek macierzystych. Mogą być pozyskiwane poprzez liposukcję lub pobieranie małych ilości tłuszczu. Komórki macierzyste z tkanki tłuszczowej są często wykorzystywane w terapiach regeneracyjnych, w tym leczeniu ran i leczeniu ran i oparzeń, jak również w celach estetycznych.

• Szpik kostny - jest źródłem komórek macierzystych, które są niezbędne do produkcji krwi oraz odgrywają rolę w regeneracji tkanki kostnej. Pobieranie komórek macierzystych ze szpiku kostnego jest bardziej inwazyjne i zazwyczaj stosuje się je w celu leczenia schorzeń układu krwiotwórczego, takich jak białaczka.

• Krwiobiegu obwodowego - w krwiobiegu obwodowym można znaleźć pewną ilość komórek macierzystych. Zwykle są to komórki hematopoetyczne, które są odpowiedzialne za produkcję krwi. Pobieranie komórek macierzystych z krwi obwodowej jest mniej inwazyjne niż z szpiku kostnego i jest wykorzystywane m.in. w transplantacjach szpiku.

• Pępowina - komórki macierzyste można pozyskiwać z krwi pępowinowej oraz tkanki pępowinowej po urodzeniu dziecka. Te komórki macierzyste są często przechowywane w bankach krwi pępowinowej i mogą być wykorzystywane w przyszłości w leczeniu różnych schorzeń.

Komórki macierzyste w okulistyce – świat

Pierwsze doniesienia na temat zastosowania komórek macierzystych w okulistyce pochodzą z 2000 roku, kiedy to dr Derek van der Kooya oraz dr Iqbal Ahmad odkryli, iż mogą się one różnicować w swoiste dla siatkówki oka komórki, m.in. komórki fotoreceptorowe oraz komórki dwubiegunowe. Odkrycie to dało nadzieję ludziom, dotkniętym nieuleczalnymi chorobami oczu. Jednak dopiero 6 lat później – w 2006 roku w Indiach podjęto pierwsze próby takiego zastosowania u ludzi. Byli to pacjenci cierpiący na zwyrodnienie plamki związane z wiekiem (AMD) lub barwnikowe zwyrodnienie siatkówki (RP). Efekty po trzech miesiącach od leczenia były zadowalające i odnotowano znaczną poprawę, jednak nie wiadomo, czy rezultaty leczenia utrzymały się, ponieważ zaprzestano obserwacji pacjentów. Następne głośne eksperymenty przeprowadzono w 2011 roku u pacjentów cierpiących m.in. na chorobę Stargardta, AMD, jaskrę, retinitis pigmentosa, czy retinopatię.

Terapia komórkami macierzystymi daje szansę  na powstrzymanie zachodzących w oku zmian na wczesnym etapie choroby oraz częściową regenerację komórek już uszkodzonych. Obecnie rozwój terapii okulistycznych z udziałem komórek macierzystych może doprowadzić do zastąpienia nimi brakujących lub nieprawidłowo funkcjonujących komórek siatkówki, rogówki, czy naczyniówki. Dzięki komórkom macierzystym możemy dziś zatrzymać zanik nerwu wzrokowego lub częściowo go odbudować. Takie leczenie dostępne jest w USA, Europie Zachodniej oraz Azji. Jedną z bardziej znanych klinik na świecie, w której dostępne jest leczenie komórkami macierzystymi jest Wu Stem Cells Medical Center w Pekinie. Niestety z powodu bardzo wysokich kosztów leczenia, wynoszących nawet 100 tysięcy złotych, nie jest ono dostępne dla większości pacjentów.

Komórki macierzyste w okulistyce – Polska

Niestety w Polsce leczenie okulistyczne z zastosowaniem komórek macierzystych nadal traktowane jest jako terapia eksperymentalna, a do jego przeprowadzenia konieczna jest zgoda Komisji Bioetycznej. Krajowym pionierem w tej dziedzinie jest Szpital Okulistyczny Retina, który w listopadzie 2015 roku, jako pierwsza w Polsce placówka, otrzymał zgodę Komisji Bioetycznej na przeprowadzanie zabiegów okulistycznych z zastosowaniem komórek macierzystych. Klinika koncentruje się na leczeniu AMD oraz zaniku nerwu wzrokowego komórkami macierzystymi. Zgodnie z zapowiedzią dyrektora placówki, rekrutacja pacjentów miała się rozpocząć w marcu 2016 roku, a leczenie eksperymentalne miało objąć najwyżej trzydziestu pacjentów. Ceny zabiegów ma być wielokrotnie niższe, niż w zagranicznych placówkach.

W  2015 roku za pomocą leczenia komórkami macierzystymi przywrócono wzrok 10 - letniemu Kubie. Podczas zabawy na budowie prysnęło mu w oko wapno. Poparzenie zniszczyło rogówkę oka. Chłopiec stracił wzrok w jednym z nich. Dzięki zastosowaniu zabiegu z komórkami macierzystymi Kuba odzyskał wzrok. Wszystko dzięki zespołowi profesora Edwarda Wylęgały ze Śląskiego Uniwersytetu Medycznego. Jest to pionierska terapia, w której komórki macierzyste są używane jako lek. Zespół profesora współpracuje z naukowcami z Modeny, gdzie przez pół roku rozmnażane są komórki macierzyste pobrane od pacjenta z fragmentu rogówki. Komórki te służą do regeneracji uszkodzonej tkanki.

Warto podkreślić, że ta innowacyjna terapia wynika z rzeczywistej potrzeby medycznej, rozwiązując problem niedoboru komórek macierzystych w rogówce, dla którego dotychczas brakowało skutecznych opcji terapeutycznych.