Zdrowie psychiczne w erze cyfrowej – wpływ mediów społecznościowych

Jak media społecznościowe wpływają na zdrowie psychiczne?

Media społecznościowe bazują na naturalnych potrzebach człowieka – chęci akceptacji, uznania i przynależności do grupy. To dlatego tak chętnie publikujemy treści, które przedstawiają nas w najlepszym świetle. Problem pojawia się, gdy przeglądając profile innych osób, zapominamy, że one również są starannie wyselekcjonowane.

Jednym z głównych mechanizmów wpływających na psychikę jest porównywanie się z innymi. Przeglądając zdjęcia pełne egzotycznych podróży, sukcesów zawodowych czy idealnych sylwetek, łatwo popaść w przekonanie, że nasze życie jest mniej interesujące. W rzeczywistości porównujemy własną codzienność – pełną wyzwań i niedoskonałości – z wykreowaną, często nierealną wersją życia innych ludzi.

Nie bez znaczenia jest także mechanizm uzależnienia. Media społecznościowe działają na mózg podobnie jak gry hazardowe. Każde polubienie, komentarz czy powiadomienie wywołuje wyrzut dopaminy, co sprawia, że chcemy wracać po więcej. Algorytmy platform dbają o to, by użytkownik nie odrywał się od ekranu, podsuwając kolejne angażujące treści.

Czy media społecznościowe powodują depresję i lęk?

Wielokrotne badania wykazały związek między intensywnym korzystaniem z social mediów a zwiększonym ryzykiem depresji i stanów lękowych. W 2022 roku brytyjski sąd stwierdził, że Instagram „w znacznym stopniu” przyczynił się do samobójstwa 14-letniej Molly Russell. Dziewczynka przez pół roku miała kontakt z ponad 2000 postów promujących samookaleczanie i depresję.

Algorytmy platform społecznościowych nie oceniają moralnie treści, które podsuwają użytkownikom. Jeśli ktoś angażuje się w materiały o depresji, samookaleczeniach czy zaburzeniach odżywiania, serwis zacznie proponować ich więcej. To szczególnie niebezpieczne dla młodych ludzi, którzy są bardziej podatni na sugestię i wpływ treści internetowych.

Nie bez znaczenia jest także presja bycia online. Badania NASK wskazują, że jedynie 6% młodzieży nie odczuwa FOMO, czyli lęku przed przegapieniem istotnych wydarzeń w sieci. Ponad 40% nastolatków uważa, że brak dostępu do internetu negatywnie wpłynąłby na jakość ich życia.

Dodatkowym zagrożeniem jest przebodźcowanie. Szybkie zmiany obrazów, dynamiczne filmy i ogromna ilość informacji sprawiają, że mózg jest nieustannie pobudzany, co prowadzi do rozdrażnienia, problemów z koncentracją i chronicznego zmęczenia.

Jaki jest wpływ mediów społecznościowych na zdrowie psychiczne dzieci i nastolatków?

Młodzi użytkownicy mediów społecznościowych są szczególnie narażeni na ich negatywny wpływ. W okresie dorastania kluczową rolę odgrywa przynależność do grupy i akceptacja rówieśników, a social media stają się głównym miejscem budowania tych relacji. Intensywne korzystanie z platform społecznościowych może jednak prowadzić do szeregu problemów psychicznych, takich jak obniżona samoocena, zaburzenia lękowe czy depresja.

Jednym z największych zagrożeń jest algorytmiczne profilowanie użytkowników. Badania Amnesty International wykazały, że TikTok potrafi w krótkim czasie wykryć niepokój i obniżony nastrój młodych osób, a następnie podsuwać im treści, które mogą pogłębiać ich problemy psychiczne. Włoscy naukowcy dowiedli, że algorytm tej platformy promuje treści związane z zaburzeniami odżywiania nawet wśród nastolatków, którzy nie wyszukiwali tego typu materiałów.

Ważnym problemem jest także przymus bycia online. Z badań NASK wynika, że tylko 6% młodych osób nie odczuwa lęku przed przegapieniem ważnych wydarzeń w sieci. Dla wielu nastolatków życie towarzyskie w dużej mierze toczy się online – rozmowy, zdjęcia i posty publikowane w mediach społecznościowych stają się podstawą interakcji rówieśniczych. Nawet jeśli obecność w sieci wiąże się z negatywnymi doświadczeniami, takimi jak hejt, cyberprzemoc czy przebodźcowanie, rezygnacja z korzystania z platform często nie jest brana pod uwagę.

Badania Amnesty International wykazały również, że 74% młodych użytkowników sprawdza swoje konta w mediach społecznościowych częściej, niż by chciało. Intensywna konsumpcja treści cyfrowych prowadzi do uczucia przeciążenia i utraty kontroli nad własnym czasem. Ponad połowa młodych użytkowników doświadczyła w sieci rasizmu, przemocy słownej lub nękania. Jednocześnie wielu ankietowanych skarżyło się, że zgłaszane przez nich przypadki hejtu i agresji były ignorowane przez administratorów platform.

Media społecznościowe wpływają również na sposób, w jaki młodzi ludzie postrzegają samych siebie. Wielu użytkowników wskazuje na poczucie niskiej wartości i nadmierne porównywanie się z innymi. Powtarzające się treści promujące nierealistyczne kanony piękna mogą prowadzić do zaburzeń odżywiania i niezadowolenia z własnego ciała. Dodatkowo seksualizacja treści w mediach społecznościowych sprawia, że wielu nastolatków czuje się pod presją dopasowania do sztucznie wykreowanych standardów wyglądu i zachowań.

Jak ograniczyć negatywny wpływ social mediów na psychikę?

Chociaż media społecznościowe stały się częścią codzienności, można ograniczyć ich negatywny wpływ na zdrowie psychiczne poprzez świadome nawyki i mądre zarządzanie czasem spędzanym online.

• ustal limity czasowe – korzystaj z aplikacji do monitorowania czasu spędzanego na social mediach, ustaw powiadomienia przypominające o przerwach;
• ogranicz powiadomienia – wyłącz niepotrzebne alerty, które ciągle przyciągają uwagę i zachęcają do sięgania po telefon;
• przestań obserwować szkodliwe treści – jeśli jakieś profile lub posty wywołują negatywne emocje, wyeliminuj je;
• dbaj o jakość kontaktów – zamiast krótkich wiadomości online, postaraj się częściej spotykać z bliskimi w realnym świecie;
• zaplanuj czas offline – wprowadź codziennie godziny bez dostępu do telefonu, np. przed snem lub podczas posiłków;
• zrób cyfrowy detoks – przynajmniej raz w tygodniu ogranicz korzystanie z mediów społecznościowych na kilka godzin lub cały dzień;
• zadbaj o alternatywne zajęcia – rozwijaj pasje, uprawiaj sport, czytaj książki, znajdź hobby, które nie wymaga korzystania z ekranu.

Jakie są pozytywne aspekty mediów społecznościowych dla psychiki?

Odpowiednio wykorzystywane media społecznościowe mogą mieć również pozytywny wpływ na zdrowie psychiczne. Wspierające społeczności i grupy tematyczne umożliwiają wymianę doświadczeń i dają poczucie przynależności. Social media pozwalają na rozwój, edukację, naukę języków i śledzenie wartościowych treści. Mogą być także sposobem na utrzymywanie kontaktu z rodziną i przyjaciółmi, zwłaszcza jeśli mieszkają w różnych częściach świata.

Czy istnieją aplikacje, które pomagają w dbaniu o zdrowie psychiczne?

Jeśli social media negatywnie wpływają na samopoczucie, warto sięgnąć po aplikacje wspierające zdrowie psychiczne – pomagają one ograniczyć czas spędzany na telefonie, a nawet oferują medytacje i techniki mindfulness oraz służą do monitorowania nastroju i emocji.