Znaczenie profilaktyki raka jajnika u kobiet z mutacją genów BRCA1 i BRCA2

Znaczenie genów BRCA

Geny BRCA1 i BRCA2 zlokalizowane są odpowiednio na 17 i 12 z 23 par ludzkich chromosomów. Kodowane przez nie białka uczestniczą w naprawie uszkodzonego DNA, dlatego występowanie mutacji w ich obrębie prowadzi do zaburzenia tego procesu. W przypadku kobiet mutacja w genie BRCA1 i w genie BRCA2 zwiększa ryzyko zachorowania na raka jajnika oraz na inne nowotwory. Podobne ryzyko dotyczy mężczyzn, zagrożonych w tym kontekście rakiem prostaty.

Szacuje się, że w Polsce żyje ok. 100 tys.–200 tys. osób z mutacją BRCA1/2, a od 14 do 15% raków jajnika i 5% raków piersi występujących w naszej populacji wynika właśnie z mutacji w obrębie wskazanych genów. Warto przy tym zaznaczyć, że mutacje zwiększające ryzyko rozwoju raka piersi lub jajnika klinicznie odpowiadają 3 jednostkom chorobowym – należy do nich:

• rak piersi swoisty narządowo,
• rak jajnika swoisty narządowo,
• dziedziczny rak piersi i jajnika.

Co powodują mutacje genów BRCA1 i BRCA2?

Mutacje w genie BRCA1 lub BRCA2 powodują zwiększone ryzyko wystąpienia raka piersi i jajnika, raka jajowodu i pierwotnego raka otrzewnej, okrężnicy, a także raka trzustki i prostaty. Wyróżnić też można mutacje w innych genach, zwiększające prawdopodobieństwo rozwoju nowotworu, natomiast ich znaczenie jest znacznie mniejsze. Jako przykład można wskazać m.in. ATM, CHEK2 i PALB2.

Zagrożenia związane z mutacją BRCA:

• rak jajnika,
• rak piersi,
• rak trzustki,
• rak jajowodu,
• rak otrzewnej,
• rak okrężnicy,
• rak prostaty,
• rak żołądka,
• rak jelita grubego,
• rak przełyku,
• czerniak.

Mutacja BRCA1 i BRCA2 a ryzyko zachorowania na raka piersi i raka jajnika

U kobiet z mutacjami w obrębie genów BRCA ryzyko zachorowania na nowotwory piersi wynosi ok. 57–72% (BRCA1) lub ok. 45–60% (BRCA2). Ryzyko nowotworu jajnika natomiast to ok. 39–59% (BRCA1) lub ok. 11–20% (BRCA2). Kluczowe jest więc w tym kontekście postawienie wczesnej diagnozy – tym bardziej że to właśnie rak piersi jest najczęstszym nowotworem w populacji polskich kobiet, a rak jajnika zajmuje w tym rankingu 5. miejsce. Ponadto zarówno jeden, jak i drugi nowotwór znajduje się wśród najczęstszych przyczyn zgonów Polek.

Typowe cechy kliniczne raka piersi i jajnika związanego z mutacją BRCA1:

• szybkie tempo rozrastania się guza;
• średni wiek wykrycia raka piersi to 42–45 lat, a raka jajnika ok. 54 lat;
• obustronność wykryta w przypadku ok. 18–32% raków piersi BRCA1 zależnych;
• większość nowotworów jajnika zależnych od BRCA1 wykrywana jest w III/IV stopniu zaawansowania klinicznego.

Co zwiększa ryzyko zachorowania na dziedzicznego raka jajników i piersi?

Zagrożenie dziedzicznym rakiem piersi i rakiem jajnika, które są związane z mutacją genów BRCA, wzrasta w przypadku osób, które:

• chorowały już w przeszłości na nowotwór;
• mają w rodzinie przynajmniej 2 osoby, u których zdiagnozowano raka;
• mają mniej niż 60 lat, a u ich rodziców rozpoznano takie same nowotwory;
• mają krewnych, u których wykryto kilka różnych nowotworów;
• mają bliskich cierpiących na nowotwory, w szczególności raka piersi i jajnika.

Kto powinien wykonać badania w kierunku mutacji genu BRCA?

Przeprowadzenie badania genetycznego w kierunku nosicielstwa mutacji w genach BRCA1 i 2 zalecane jest pacjentkom z potencjalnie największym ryzykiem wykrycia mutacji. Dotyczy to chorych na raka piersi lub jajnika oraz ich krewnych (po potwierdzeniu mutacji u pacjentki cierpiącej na nowotwór). Oznacza to, że w przypadku pacjentek obawiających się zachorowania, w których rodzinie występował rak piersi lub jajnika, należy najpierw zbadać ich krewnych (chorujących lub wyleczonych z nowotworu) pod kątem BRCA, a dopiero po uzyskaniu pozytywnego wyniku – dane pacjentki.

Wskazaniem do wykonania badań genetycznych w kierunku mutacji BRCA1 jest też przyjmowanie doustnych środków antykoncepcyjnych przez kobietę poniżej 25. roku życia. Stosowanie w tym wieku hormonów przez nosicielki mutacji BRCA1 w dużym stopniu zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwory piersi – o nawet 35%.

Jak zmniejszyć ryzyko zachorowania na nowotwór złośliwy u osób z mutacją genetyczną?

Zaleca się, że aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka u osób z mutacją BRCA, należy rozważyć wykonanie dodatkowych badań przesiewowych w kierunku konkretnego nowotworu – w zależności od zaleceń lekarza prowadzącego. I choć nie zabezpiecza to przed zachorowaniem, to zwiększa szanse na wczesne wykrycie raka i wyeliminowanie związanych z nim powikłań. Nowotwór wykryty na wczesnym etapie jest łatwiejszy do wyleczenia niż nowotwór w bardziej zaawansowanym stadium. Dlatego tak ważne jest wykonywanie kilku aktywności profilaktycznych, do których należy m.in. regularne badanie piersi i wykonywanie USG przezpochwowych.

W przypadku pacjentek z mutacją BRCA specjaliści zalecają nierzadko wykonanie profilaktycznej operacji usunięcia jajników lub piersi. Wycięcie jajników rekomendowane jest jak najszybciej po zakończeniu prokreacji, w wieku od 35 do 40 lat w przypadku BRCA1 lub w wieku od 40 do 45 lat w przypadku BRCA2. Lekarze wskazują również na korzyści płynące z obustronnej mastektomii, czyli usunięcia obu piersi – jako elementu profilaktyki raka piersi.

Elementy profilaktyki raka piersi i jajnika

• Badanie piersi co 6 miesięcy u specjalisty – 20–25 rż.;
• Comiesięczne samobadanie piersi – od 18. rż.;
• Coroczne USG przezpochwowe – od 30.–35. rż;
• Coroczne USG piersi – od 25. rż.; u kobiet powyżej 30. rż. odstęp między mammografią a USG powinien wynosić 6 miesięcy;
• Coroczny rezonans magnetyczny piersi – od 25. rż.;
• Coroczne badanie mammograficzne – od 35. rż.;
• Coroczne oznaczenie stężenia antygenu nowotworowego 125 – od 30.–35. rż.