Znaczenie profilaktyki raka szyjki macicy w przypadku starszych kobiet

Czym jest rak szyjki macicy i jak często jest diagnozowany?

Rak szyjki macicy to jeden z najczęstszych nowotworów u kobiet o charakterze złośliwym. Zazwyczaj rozwija się w tzw. strefie przejściowej, inaczej granicznej, między nabłonkiem gruczołowym a płaskim. W skali światowej zajmuje czwarte miejsce wśród najczęstszych nowotworów występujących u kobiet. Każdego roku zapada na niego ok. 570 tysięcy pacjentek, z czego ok. 60% umiera. W Polsce diagnozuje się go u ok. 3000 kobiet, co sprawia, że stanowi ponad 10% wszystkich nowotworów kobiecych.

Wczesny rak nie daje zwykle żadnych objawów. Dlatego tak ważne jest wykonywanie regularnych badań cytologicznych, minimum co 3 lata. W Polsce cytologia jest bezpłatna, dostępna w ramach świadczeń Narodowego Funduszu Zdrowia, dla każdej kobiety w wieku 25–59 lat. Pacjentka może też wybrać profilaktykę prywatną, umożliwiającą wykonywanie cytologii częściej i dającej z reguły możliwość odbycia wizyty u lekarza ginekologa wcześniej niż w poradni przyjmującej na NFZ, tj. w bardziej dogodnym terminie.

U kobiet świadomych zagrożenia, poddającym się regularnym badaniom profilaktycznym i szczepieniu przeciwko HPV dosyć rzadko dochodzi do rozwoju raka inwazyjnego. Zazwyczaj chorobę diagnozuje się na etapie dysplazji lub w stadium przedrakowym. 99,9% zachorowań na przedinwazyjnego raka szyjki macicy, obejmującego wyłącznie nabłonek wyściełający szyjkę, można całkowicie wyleczyć. Dlatego tak ważne jest coroczne wykonywanie cytologii, zwiększające szanse na szybkie wyeliminowanie zmian.

Wiek kobiety a zachorowania na raka szyjki macicy

Wykrycie tego nowotworu najczęściej następuje u kobiet w 6. dekadzie życia. 60% zachorowań przypada na wiek pomiędzy 45. a 64. rokiem życia. W Polsce większa część zgonów z powodu raka szyjki macicy następuje między 50. a 69. rokiem życia – co odpowiada ok. 52% wszystkich przypadków. Zachorowania u kobiet poniżej 20. roku życia należą do rzadkości. Ryzyko wzrasta wraz z wiekiem. Wiek jest więc istotny, choć nie oznacza to, że systematyczna profilaktyka nie dotyczy kobiet młodszych.

Czy tylko starsze kobiety są narażone na raka szyjki macicy?

W ostatnich latach w Polsce obserwuje się rosnącą tendencję wykrywania tego nowotworu u kobiet młodych, w wieku od 35 do 44 lat. Przy czym w grupie pacjentek między 20. a 44 rokiem życia rak szyjki macicy stanowi 6% wszystkich zachorowań oraz 10% zgonów nowotworowych. Oznacza to, że nie tylko starsze kobiety są narażone na opisywaną chorobę. W związku z tym profilaktyka, odpowiednia na danym etapie, dotyczy obecnie każdej kobiety.

Czynniki zwiększające ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy

Główną przyczyną nowotworów szyjki macicy jest wirus brodawczaka ludzkiego, który tworzy środowisko sprzyjające zmianie zdrowych komórek w komórki nowotworowe. Szczególnie groźne podtypy HPV to 16 i 18. Niebezpieczne jest też palenie papierosów, zwiększające ryzyko zachorowania aż 2-krotnie. Wśród pozostałych czynników ryzyka wymienia się m.in. wybrane infekcje narządu rodnego, takie jak chlamydioza, wirus opryszczki, rzeżączka czy wirus cytomegalii. Należą też do nich liczne ciąże i porody (ponad 5), długotrwałe przyjmowanie środków antykoncepcyjnych oraz dieta uboga w witaminę C.

Nie można przy tym zapominać o tzw. pośrednich czynnikach ryzyka: wcześnie rozpoczętym współżyciu, dużej liczbie partnerów seksualnych, wykrytej wcześniej nieprawidłowości w badaniu cytologicznym czy o partnerach współżyjących z wieloma osobami i zakażonych HPV. Należy jednak pamiętać o tym, że wirusem brodawczaka ludzkiego można zarazić się zarówno poprzez seks waginalny, jak i oralny czy analny.

Wybrane czynniki ryzyka:

• zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV),
• palenie papierosów,
• wieloletnie stosowanie środków antykoncepcyjnych,
• dieta uboga w witaminę C,
• zakażenie pochwy wirusem HSV-2,
• wczesne rozpoczęcie współżycia płciowego,
• liczne ciąże i porody, zwłaszcza w młodym wieku,
• przebyty cykl naświetlań – radioterapia na okolicę miednicy małej,
• leczenie z powodu dysplazji szyjki macicy średniego lub dużego stopnia (CIN2, CIN3),
• przebyte już leczenie z powodu raka szyjki macicy,
• zaburzenia odporności, np. z powodu stosowania leków immunosupresyjnych,
• częste zmiany partnerów seksualnych,
• niektóre infekcje narządu rodnego, np. rzeżączka czy chlamydioza,
• stosunki seksualne z partnerem, który miał wielu partnerów seksualnych,
• zakażenie wirusami HPV, głównie typami 16, 18, 31, 33, 45 (onkogennymi).

Badanie cytologiczne a rak szyjki macicy

W kontekście profilaktyki raka szyjki macicy ważna jest cytologia. Badanie to pozwala wykryć zmiany przedrakowe i nowotwór we wczesnym, uleczalnym stadium choroby. Ogranicza więc potencjalnie umieralność. Badanie wykonywane jest przez lekarza ginekologa lub położną mającą odpowiedni certyfikat. W przypadku prawidłowego wyniku specjalista zaleca ponowne badanie profilaktyczne po upływie 3 lat lub po upływie roku – w zależności od sytuacji danej pacjentki.

Jeżeli jednak cytologia wykaże zmiany o charakterze dysplastycznym, ginekolog kieruje na dalszą diagnostykę: badanie kolposkopowe lub kolposkopię z pobraniem wycinka do badania histopatologicznego. Rozpoznanie raka kwalifikuje pacjentkę do leczenia specjalistycznego w warunkach ambulatoryjnych czy szpitalnych. Leczenie raka szyjki macicy zależy od stopnia zaawansowania choroby w chwili rozpoznania i decyzji pacjentki związanej z posiadaniem potomstwa.

Znaczenie cytologii w procesie diagnostycznym

Rak szyjki macicy rozwija się nawet od 3 do 13 lat, nie dając na początku żadnych objawów i powodując w tym czasie niekontrolowany rozrost komórek szyjki macicy. A to właśnie stopień zaawansowania w momencie stawiania diagnozy przesądza o skuteczności wyleczalności tego nowotworu. Dlatego tak ważne jest regularne wykonywanie badań cytologicznych, które pozwalają na wykrycie wewnątrznabłonkowej neoplazji szyjki macicy, czyli raka przedinwazyjnego – poprzedzającego wystąpienie inwazyjnej choroby.

Kiedy wykonać badanie?

Badanie należy wykonać najmniej 4 dni po ostatnim dniu miesiączki i nie później niż 4 dni przed rozpoczęciem kolejnej menstruacji. Od ostatniego badania ginekologicznego czy USG przezpochwowego powinien upłynąć minimum 1 dzień.

Program profilaktyki raka szyjki macicy

Kobiety w wieku od 25. do 64 roku życia mogą skorzystać z bezpłatnej cytologii w ramach programu profilaktyki raka szyjki. Badanie przesiewowe można wykonać raz na 3 lata lub raz na rok u pacjentek ze zdiagnozowanymi czynnikami ryzyka. Do udziału w nim nie jest wymagane skierowanie.

Nie tylko cytologia! Co jeszcze można zrobić, by uniknąć zachorowania?

Aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy, zaleca się również szczepienia przeciwko HPV – wirusa będącego główną przyczyną rozwoju tego nowotworu. Zastosowanie szczepionki redukuje zagrożenie rakiem szyjki macicy o aż 70%. Jest to obecnie najskuteczniejszy sposób zapobiegania wirusowi brodawczaka ludzkiego, a jednocześnie chorobom nowotworowym związanym z HPV.