Kolonoskopia

Co to jest kolonoskopia?

Kolonoskopia diagnostyczna to badanie jelita grubego za pomocą endoskopu - giętkiego przewodu zawierającego kamerę i źródło światła. Dzięki urządzeniu możliwe jest zobrazowanie światła jelita grubego, a w razie konieczności także końcowego fragmentu jelita cienkiego. Na czym dokładnie polega kolonoskopia? W przebiegu badania endoskop jest wprowadzany do końcowego odcinka przewodu pokarmowego. Dzięki temu sposobowi lekarz może nie tylko zobaczyć w jakim stanie znajduje się jelito, ale też od razu przeprowadzić w nim pewne zabiegi (wówczas mówimy o kolonoskopii terapeutycznej). Zaliczamy do nich:

• tamowanie krwawień z uchyłków jelita
• usuwanie polipów i ciał obcych
• biopsję, czyli pobranie materiału do badań histopatologicznych

Kolonoskopia diagnostyczna z pobraniem wycinków pozwala wykryć choroby takie jak np. nowotwór. Z kolei kolonoskopia lecznicza umożliwia małoinwazyjne, bezpieczne i skuteczne usuwanie polipów i ciał obcych z jelita grubego, przez co zapobiega wystąpieniu poważnych powikłań. Niektóre polipy jelita grubego zwiększają ryzyko rozwoju raka tego narządu - dotyczy to zwłaszcza polipów gruczolakowatych o budowie kosmkowej i średnicy powyżej 2 cm, których ryzyko zezłośliwienia wynosi nawet 50%. Rutynowe usuwanie polipów jelita grubego znalezionych w kolonoskopii diagnostycznej jest postępowaniem redukującym częstość występowania raka jelita grubego - jednego z najniebezpieczniejszych i najczęściej występujących nowotworów w Polsce i krajach zachodnich.

Rektoskopia a kolonoskopia

Badaniem umożliwiającym sprawdzenie stanu jelita grubego jest również rektoskopia. Dotyczy ona jednak wyłącznie końcowego odcinka układu pokarmowego: odbytu i odbytnicy. Kolonoskopia tymczasem pozwala zobrazować jelito grube na całej jego długości.

Kolonoskopia - wskazania do wykonania badania

Kolonoskopię wykonuje się przede wszystkim w celu wykrycia polipów oraz nowotworów jelita grubego. To badanie szczególnie rekomendowane w profilaktyce raka dolnego odcinka układu pokarmowego, powinno więc być ono wykonywane także u osób zdrowych, u których w rodzinie występowały przypadki zachorowania na nowotwór jelita grubego.

Inne wskazania do kolonoskopii to:

• krwawienia z odbytu lub obecność krwi utajonej w kale
• zmiana zabarwienia stolca na czarną (po wykluczeniu przyczyn takich jak przyjmowanie preparatów żelaza)
• podejrzenie zaburzeń wchłaniania
• znaczna utrata masy ciała w krótkim czasie bez prowadzenia diety
• poszukiwanie przyczyn przewlekłej biegunki i/lub bólu brzucha

Kolonoskopię wykorzystuje się również w diagnostyce i monitorowaniu przebiegu nieswoistych zapaleń jelita grubego (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego). Badanie to znaduje zastosowania także w sytuacji, w której inne obrazowe badania jamy brzusznej (np. tomografia komputerowa) wskazują na chorobę jelita grubego - wówczas kolonoskopia pozwala na pogłębienie diagnostyki.

Przeciwwskazania do kolonoskopii

Kolonoskopia jest badaniem bezpiecznym, jednak ze względu na swoją inwazyjność, posiada również pewne przeciwwskazania. Do tych bezwzględnych zaliczamy:

• podejrzenie perforacji jelita
• niedawno przebyty zawał serca
• niedrożność mechaniczną jelita
• dużego tętniaka aorty
• ciężkie zapalenie jelita
• zator płucny

Jak powinno wyglądać przygotowanie do kolonoskopii? 

Kolonoskopia jest badaniem, które wymaga od pacjenta specjalnego przygotowania. Aby wszystko przebiegło sprawnie, powinno ono rozpocząć się już na około tydzień przed procedurą. 

O szczegółach przygotowań, pacjenta poinformuje lekarz kierujący go na badanie, istnieją jednak pewne ogólne zalecenia przedzabiegowe, które dotyczą wszystkich osób, które planują poddać się kolonoskopii.

Przykładowa dieta przed kolonoskopią

Specjalna dieta przed kolonoskopią powinna być wprowadzona już na tydzień przed badaniem. W tym czasie należy postawić na lekkostrawne posiłki, które nie będą powodowały wzdęć czy zaparć. Na 3 dni przed procedurą powinno się odstawić wszelkie owoce pestkowe, pestki oraz ziarna. Mogłyby one przyczepić się do ścianek jelita, a co tym idzie - uniemożliwić uzyskanie właściwego obrazu w trakcie badania. W ostatnich dwóch dniach należy wprowadzić dietę półpłynną, dlatego z jadłospisu muszą zniknąć mięsa, tłuste wędliny czy sałatki warzywne. A co jeść dzień przed kolonoskopią? Niestety przez kilkadziesiąt godzin można przyjmować jedynie płyny. Dobrym pomysłem na śniadanie będzie kisiel, na obiad zaś czysty bulion. Po tym posiłku można już jedynie pić wodę niegazowaną oraz herbatę. Jeśli dopadnie nas głód, dozwolone będzie ssanie landrynek. W dniu kolonoskopii nie można pić na cztery godziny przed wykonaniem badania.

Kolonoskopia - przygotowanie farmakologiczne

Zazwyczaj na około tydzień przed badaniem należy odstawić preparaty zawierające żelazo oraz leki przeciwpłytkowe (Acard, Polocard, Aspirin). Zmniejsza to ryzyko krwawienia w czasie kolonoskopii. W przypadku przyjmowania antagonistów witaminy K (Acenocumarol, Sintrom, Warfin) lub nowych doustnych antykoagulantów (Pradaxa, Xarelto) należy udać się do lekarza rodzinnego w celu modyfikacji terapii przeciwzakrzepowej - lekarz prawdopodobnie zaleci ich czasowe odstawienie, a do leczenia włączy heparynę drobnocząsteczkową w ampułkostrzykawkach do iniekcji podskórnych. Kwestię przyjmowania przed kolonoskopią jakichkolwiek leków zawsze należy omówić z lekarzem kierującym na badanie.

Leki przeczyszczające przed kolonoskopią bez recepty

W wieczór poprzedzający badanie należy przyjąć doustnie płyn oczyszczający jelito grube, w którego skład wchodzą środki przeczyszczające, np. makrogole, fosforany oraz leki znoszące wzdęcia. W przypadku płynu zawierającego fosforany, należy zazwyczaj przyjąć 2 porcje po 45 ml w 12-godzinnych odstępach, przy czym należy spożywać duże ilości wody niegazowanej w celu uniknięcia uszkodzenia nerek.

Płyn zawierający makrogole przyrządza się w następujący sposób: do 1 litra niegazowanej wody mineralnej wsypujemy 1 saszetkę środka przeczyszczającego (np. Fortrans) i 1 saszetkę środka znoszącego wzdęcia. Należy w ten sposób przygotować od 3 do 4 litrów płynu. Roztwór należy pić małymi porcjami, np. szklankę co 15-20 min. Takie postępowanie jest zalecane w przypadku, gdy badanie będzie wykonane następnego dnia w godzinach porannych. Jeżeli kolonoskopia jest zaplanowana na popołudnie, połowę płynu można przyjąć wieczorem w dniu poprzedzającym badanie, a drugą połowę - rano w dniu badania.

Jak przygotować się do kolonoskopii?

Powyższe wskazówki stanowią przykład przygotowania pacjenta do skutecznej i bezpiecznej kolonoskopii. Lekarz, zgodnie z własną wiedzą i doświadczeniem może zaproponować modyfikację tego schematu, jednak ogólne zasady postępowania zazwyczaj zostają zachowane. W każdym przypadku przygotowania do kolonoskopii należy indywidualnie ustalić postępowanie przedzabiegowe z lekarzem prowadzącym leczenie. Warto również pamiętać, że złe przygotowanie do kolonoskopii może skutkować uzyskaniem nie dość szczegółowego obrazu jelita, a co za tym idzie - koniecznością powtórzenia badania.

Przebieg kolonoskopii

Przed kolonoskopią diagnostyczną pacjent musi wykonać:

• badanie krzepliwości krwi
• EKG
• badania w kierunku wirusowego zapalenia wątroby (WZW)

Przed badaniem podaje się leki uspokajające oraz znieczulenie miejscowe. U dzieci oraz osób szczególnie wrażliwych możliwe jest przeprowadzenie kolonoskopii w znieczuleniu ogólnym.

Tuż przed rozpoczęciem badania pacjent jest układany na leżance w pozycji kolankowo-bocznej, czyli na boku, z kolanami przyciągniętymi do brzucha. Po przyjrzeniu się okolicy odbytu i wykonaniu badania per rectum przez lekarza, aplikowany jest żel znieczulający miejscowo. Następnie lekarz wprowadza ostrożnie przez odbyt kolonoskop, aż do wysokości okrężnicy zstępującej. Urządzenie nie zawsze może dotrzeć do miejsca połączenia jelita grubego z jelitem cienkim, co odnotowywane jest w dokumentacji. W trakcie badania może zajść konieczność pobrania biopsji, czyli pobrania fragmentu tkanki za pomocą kleszczyków lub igły. Jeśli w badaniu wykrywa się polipy, większość z nich można usunąć – wtedy kolonoskopia diagnostyczna staje się terapeutyczną. Od tego zależy również to, ile trwa kolonoskopia.

Pobieranie wycinków podczas kolonoskopii nie wymaga specjalnego znieczulenia. Zazwyczaj stosuje się zatem minimalną sedację (podanie leków uspokajających i przeciwbólowych), Głęboka sedacja (podanie silniejszych farmaceutyków) lub prowadzone przez anestezjologa znieczulenie ogólne to warianty dostępne jedynie podczas zabiegów przeprowadzanych w prywatnych placówkach - nie są one standardem przy badaniach na NFZ.

Badanie histopatologiczne wycinka z jelita grubego

Po przekazaniu pobranego wycinka do laboratorium histopatolog dokonuje oceny materiału na kilka sposobów. Analiza mikroskopowa komórek wybarwionych i utrwalonych za pomocą specjalnych odczynników pozwala na określenie ich rozmiarów, wielkości jąder komórkowych i stopnia zróżnicowania. Takie badania służą przede wszystkim ocenie pod kątem zmian nowotworowych.

Dodatkowo możliwa jest ocena immunocytochemiczna polegająca na reakcji białek komórki ze specjalnie przygotowanym panelem przeciwciał służących wykryciu białek komórkowych charakterystycznych dla pewnych schorzeń (np. chorób zapalnych jelit). Wynik analizy bioptatu jest opisywany w protokole histopatologicznym i stanowi podstawę do rozpoznania schorzeń jelita grubego.

Przebieg kolonoskopii z polipektomią

Kolonoskopia z usunięciem polipów wygląda bardzo podobnie do kolonoskopii diagnostycznej. Pacjent jest ułożony najczęściej na lewym boku ze zgiętymi i podciągniętymi w kierunku klatki piersiowej kolanami, a lekarz wprowadza endoskop przez odbyt pacjenta, co pozwala na dokładną wizualizację całego jelita grubego. W przypadku wykrycia polipa jest on usuwany za pomocą narzędzi wprowadzanych przez kanał roboczy endoskopu. Taki zabieg nazywany jest polipektomią.

Małe polipy (do 10 mm) mogą być usuwane za pomocą zwykłych kleszczyków do polipektomii (cold forceps polypectomy) lub za pomocą kleszczyków z funkcją elektrokoagulacji. Metoda ta pozwala na destrukcję tkanki stanowiącej podstawę polipa poprzez termiczny efekt oddziaływania prądu elektrycznego na śluzówkę, co zwiększa prawdopodobieństwo kompletnego usunięcia zmiany oraz hamuje ewentualne krwawienia. Do usuwania większych polipów (powyżej 10 mm) zastosowanie znajdują pętle do polipektomii. Podobnie jak w przypadku kleszczyków, działanie pętli może być wspomagane elektrokoagulacją.

Duże polipy jelita grubego w przeszłości wymagały chirurgicznego usunięcia. Obecnie mogą być skutecznie usuwane za pomocą endoskopu, chociaż tego typu zabiegi ciągle stanowią duże wyzwanie dla endoskopistów.

Kolonoskopia - czy boli?

Badanie, jakim jest kolonoskopia, nie należy do przyjemnych. Choć dolegliwości typowo bólowe są odczuwane przez pacjentów raczej rzadko, wdmuchiwane podczas procedury powietrze może powodować uczucie parcia na stolec oraz chęć oddawania gazów. Jest to całkowicie normalne, jednak wiąże się z dyskomfortem pacjenta. W Polsce standardem jest kolonoskopia bez znieczulenia. W przypadku procedury przeprowadzanej w ramach NFZ do sedacji kwalifikuje się zdecydowana mniejszość pacjentów. Osoby, które chciałyby mieć stuprocentową pewność przeprowadzenia kolonoskopii ze znieczuleniem, powinny udać się na badanie we własnym zakresie lub zapytać o możliwość dopłaty do znieczulenia w państwowej placówce.

Jakie są możliwe powikłania po kolonoskopii?

Powikłania po kolonoskopii zdarzają się niezwykle rzadko - dotyczą mniej niż 0,5% pacjentów. Ból po badaniu, który dotyka praktycznie wszystkie badane osoby, zwykle utrzymuje się przez kilka, do kilkunastu godzin.
Poważniejsze komplikacje, które wymagają interwencji chirurgicznej, to krwawienie z jelita oraz przebicie jego ściany. Objawy, które mogą o nich świadczyć, to ból brzucha, gorączka, krwawienie oraz czarne, smoliste stolce. W przypadku pojawienia się takich symptomów należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem. 

Powikłania po usunięciu polipa z jelita grubego

Powikłania związane z kolonoskopią leczniczą nie różnią się znacząco od tych spotykanych w innych rodzajach kolonoskopii, jednak ze względu na bardziej inwazyjny charakter badania, zdarzają się one nieco częściej. Ryzyko przedziurawienia przewodu pokarmowego i wystąpienia krwawienia jest tym większe, im większy jest usuwany polip. Obecność wzdęć czy innych rodzajów lekkiego dyskomfortu po usunięciu polipa jelita grubego jest normalna i nie stanowi niebezpiecznych powikłań. To samo dotyczy niewielkiej ilości krwi w stolcu.

Po endoskopowym usunięciu polipa jelita grubego wymagana jest krótka obserwacja w celu minimalizacji ryzyka powikłań okresu pozabiegowego oraz ustąpienia w stopniu dostatecznym zaburzeń psychomotorycznych, wynikających z podaży środków uspokajających. Po obserwacji można bezpiecznie opuścić szpital bądź inną placówkę - należy przy tym pomyśleć o pomocy trzeciej osoby w dotarciu do domu, gdyż leki przeciwbólowe i uspokajające zastosowane w celu zmniejszenia dyskomfortu zabiegu mogą jeszcze działać. Następnego dnia można powrócić do swoich codziennych zajęć w pełnym wymiarze.

FAQ, czyli najczęstsze pytania o kolonoskopię

• Jaki lekarz przeprowadza kolonoskopię?

  Badanie, jakim jest kolonoskopia, przeprowadza tak zwany lekarz od jelit, czyli gastroenterolog.

• Jak często można wykonywać kolonoskopię?

  Jeśli nie zostaną wykryte podejrzane zmiany, kolonoskopię powinno się powtórzyć po upływie 10 lat. W przypadku wykrycia gruczolaka w polipach, kolejne badanie powinno być wykonane po 1-3 latach, w zależności od ilości i charakteru zmian.

• Kiedy gotowe są wyniki kolonoskopii?

  W przypadku kolonoskopii diagnostycznej wyniki otrzymuje się od razu. Badanie histopatologiczne jelita grubego wiąże się z koniecznością czekania na wyniki. Czas ten wynosi zwykle kilka lub kilkanaście dni. Pacjenci często zastanawiają się, jak czytać wynik kolonoskopii. Warto wiedzieć, że samodzielna interpretacja wyników badań kolonoskopii nie jest najlepszym pomysłem, a otrzymaną dokumentację zawsze należy skonsultować z lekarzem.

• Jak powinna wyglądać dieta po kolonoskopii?

  Po kolonoskopii nie trzeba stosować żadnej specjalnej diety. Pacjent może zjeść normalny posiłek jeszcze tego samego dnia.

• Czy do kolonoskopii trzeba się rozebrać?

  Przed badaniem należy się przebrać w specjalne nieprzezroczyste spodenki, które mają otwór w miejscu, przez które do odbytu będzie wprowadzany kolonoskop. Strój ten pacjent powinien otrzymać w placówce, w której będzie badany.

Filmy

Przedstawiamy poniżej filmy, na których lek. Piotr Heba (chirurg ogólny) - eksperci tematyki kolonoskopie, dzielą się swoim doświadczeniem i wiedzą na ten temat.